Tháng 12/1972, quân đội Mỹ sử dụng B52 hủy diệt miền Bắc với chiến dịch tập kích có cường độ cao nhất trong lịch sử các cuộc chiến tranh thế giới, nhằm tìm lối thoát cho chiến trường Việt Nam. Ga Lưu Xá Thái Nguyên – nơi tiếp nhận viện trợ, một trong 2 cảng nổi miền Bắc bấy giờ, đã trở thành trọng điểm bắn phá. 60 đội viên Đại đội 915, đội 91 thanh niên xung phong Bắc Thái đã ngã xuống anh dũng khi làm nhiệm vụ trên mảnh đất này vào đúng đêm noel 1972. Những hình ảnh bi tráng về đồng đội đến giờ vẫn còn day dứt trong lòng những người ở lại.
‘Đất thép’ trung kiên, con người bất khuất
Năm 1972, mặc dù bị thất bại liên tiếp trên các chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ vẫn không từ bỏ âm mưu xâm lược, tiếp tục leo thang, bắn phá miền Bắc, thả bom mìn phong tỏa bờ biển và cửa sông gây khó khăn cho việc tiếp nhận, vận chuyển vũ khí, hàng hóa chi viện chiến trường cho quân và dân ta.
Thời điểm đó, tỉnh Bắc Thái (nay là tỉnh Thái Nguyên và tỉnh Bắc Kạn) là một trong những trọng điểm đánh phá ác liệt của giặc Mỹ vì trên địa bàn có Khu gang thép, tổng kho hoá trường, ga Lưu Xá cùng nhiều tuyến đường quan trọng nối Hà Nội với các cửa khẩu biên giới phía Bắc, lưu lượng xe vận tải mỗi ngày lên tới vài trăm lượt.
Trước tình hình chiến tranh căng thẳng, Đại đội Thanh niên xung phong (TNXP) 915 được thành lập tháng 6 năm 1972. Đại đội TNXP 915 thuộc Đội 91 tỉnh Bắc Thái, khi thành lập có 102 cán bộ, đội viên, trong đó 3/4 đội viên là nữ, tuổi đời mười tám đôi mươi (có trường hợp chưa tròn 16 tuổi). Phần lớn đội viên là con em các dân tộc thiểu số quê ở Na Rì, Chợ Đồn, Bạch Thông (Bắc Kạn), Đại Từ (Thái Nguyên).
Khi thành lập, Đại đội TNXP 915 làm nhiệm vụ sửa chữa, nâng cấp quốc lộ 1B đoạn từ cầu Gia Bẩy (TP Thái Nguyên) đến xã La Hiên (huyện Võ Nhai). Sau đó, Đại đội TNXP 915 chuyển sang đóng quân tại xã Linh Sơn, thành phố Thái Nguyên, làm nhiệm vụ giao thông trên tuyến đường 16A từ Chùa Hang đi Trại Cau. Đây là tuyến đường chính vận chuyển vũ khí, lương thực, hàng hóa đi các tỉnh. Với vị trí trọng yếu này, đế quốc Mỹ thường xuyên cho máy bay bắn phá dữ dội hòng cắt đứt tuyến huyết mạch vận chuyển hàng hóa của ta. Mặc dù chứng kiến những thiệt hại và thương vong của bom đại Mỹ, song cán bộ, đội viên Đại đội 915 luôn giữ vững tinh thần ‘Sống bám cầu đường, chết kiên cường bất khuất’.
Trước tình thế gần 20.000 tấn lương thực và hàng hóa quốc phòng được viện trợ còn tồn đọng ở trung tâm thành phố Thái Nguyên, nếu không giải tỏa kịp thời, bị máy bay Mỹ ném bom phá hủy thì tổn thất rất nặng nề. Nhận rõ được yêu cầu, nhiệm vụ cực kỳ cấp bách, cũng như mức độ nguy hiểm có thể hi sinh bất kỳ khi nào nhưng tất cả cán bộ, đội viên Đại đội TNXP 915 với tinh thần của mảnh ‘đất thép’ anh hùng, đều xung phong đi làm nhiệm vụ.
Sáng sớm ngày 24/12/1972, từ nơi đóng quân ở xóm Bến Đò, xã Linh Sơn, huyện Đồng Hỷ, 66 cán bộ, đội viên Đại đội 915 do Đại đội trưởng Triệu Văn Việt phụ trách đã hành quân và có mặt tại ga Lưu Xá, dưới sự chỉ huy của đồng chí Nguyễn Thế Cường, Đội phó Đội 91 làm nhiệm vụ giải tỏa lương thực, hàng hoá; số cán bộ, đội viên còn lại còn do Đại đội phó Tống Văn Minh phụ trách tiếp tục làm nhiệm vụ sửa chữa và đảm bảo giao thông vận tải trên Đường 16A.
Quán triệt khẩu hiệu ‘Tất cả vì tiền tuyến’, ‘Tất cả vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước’, với tinh thần ‘Miền Nam gọi, miền Bắc trả lời’, tại cảng cạn Lưu Xá, 66 cán bộ, đội viên Đại đội TNXP 915 làm việc miệt mài quên ăn, quên nghỉ, thoăn thoắt chuyển từng bao lương thực, hàng hóa lên xe ô tô. Không chịu thua các nam đội viên, có nữ đội viên đã cõng trên lưng bao gạo nặng gần gấp đôi so với khối lượng cơ thể của mình. Vừa lao động, các đội viên vừa vui vẻ cất cao tiếng hát, rộn rã tiếng cười
Chập tối, lượng hàng hóa tồn đọng ở ga Lưu Xá cơ bản đã được giải tỏa, khi 66 đoàn viên Đội 915 chưa kịp bưng bát cơm thì 34 chiếc B52 kèm 40 máy bay chiến thuật ồ ạt lao đến. Bữa cơm bỏ dở, tất cả báo động xuống hầm trú ẩn. 700 quả bom rải thảm khắp thành phố Thái Nguyên, khu vực ga Lưu Xá chìm ngập trong bom Mỹ.
Theo hiệu lệnh, cán bộ, đội viên TNXP Đại đội 915 cùng Đội phó Đội 91 và 2 thủ kho đã vào hầm trú ẩn song những trái bom oan nghiệt từ máy bay B52 của đế quốc Mỹ giội xuống, trúng ngay hầm trú ẩn, phút chốc tất cả tan hoang…
Những quả bom oan nghiệt đã cướp đi sinh mạng của nhiều người dân trong đó có 60 cán bộ, đội viên Đại đội TNXP 915, Đội 91 Bắc Thái. Sự hi sinh của 60 cán bộ, đội viên Đại đội TNXP 915 là sự tổn thất lớn nhất ở mặt trận hậu phương của lực lượng TNXP trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Sự hi sinh anh dũng của 60 cán bộ, đội viên Đại đội TNXP 915, Đội 91 Bắc Thái vào đêm Noel năm 1972 đã thổi bùng lên ngọn lửa căm thù đế quốc Mỹ xâm lược, tiếp thêm sức mạnh cho những người ở lại, kiên cường bám đường, bám cầu, đảm bảo giao thông vận tải kịp thời thông suốt. Từ đó, Lưu Xá đã trở thành một địa danh gắn với lịch sử chiến đấu và phục vụ chiến đấu của lực lượng TNXP, một biểu tượng của chủ nghĩa anh cùng cách mạng ở miền Bắc xã hội chủ nghĩa.
Di sản Đại đội 915
Tổ quốc ghi công các liệt sĩ TNXP. Nhân dân địa phương đã xây dựng Nhà Tưởng niệm, lập bia để lưu danh truyền thống. Trải qua nhiều lần tôn tạo, trùng tu, Khu di tích lịch sử lưu niệm các liệt sĩ TNXP Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái (nằm tại Ga Lưu Xá, phường Gia Sàng, TP Thái Nguyên) đã hoàn thành. Với diện tích 4,75 ha, khu di tích có đầy đủ các công trình như: Nhà đón tiếp, phòng chiếu phim, nhà tưởng niệm, không gian trưng bày hiện vật… Khu di tích không chỉ là một địa chỉ lưu giữ những dấu mốc lịch sử, tưởng nhớ sự đóng góp và hi sinh anh dũng của các liệt sĩ TNXP, mà những năm gần đây đã trở thành ‘địa chỉ đỏ’ trong giáo dục truyền thống cách mạng cho nhân dân, đặc biệt là với những thế hệ trẻ.
Ngày 28/4/2009, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ký Quyết định số 613/QĐ-CTN phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho Đại đội 915 thuộc Đội TNXP 91 Bắc Thái.
Năm 2009, Khu di tích này cũng vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp bằng công nhận là Di tích Lịch sử Quốc gia. Hàng năm Khu di tích đón tiếp hàng vạn lượt du khách thập phương hành hương, viếng lễ, tưởng nhớ, tri ân các liệt sĩ đã hy sinh vì nền độc lập, tự do của dân tộc.
Từ trong hoang tàn, đổ nát của chiến tranh, cuộc sống mới đã hồi sinh. Việc tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị Khu di tích lịch sử Quốc gia Đại đội 915 chính là sự tri ân của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Thái Nguyên đối với công lao và sự hy sinh anh dũng của các thanh niên xung phong vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Khu di tích được tạo thành điểm nhấn trong hành trình về nguồn của du khách, bạn bè trong nước và quốc tế đến với Thái Nguyên cùng các tỉnh Tuyên Quang, Bắc Kạn hình thành tour du lịch lịch sử tâm linh, đồng thời tuyên truyền đến mọi thế hệ người Việt về tinh thần yêu nước, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.
Tất cả đã là quá khứ, một thời đạn bom máu lửa đã qua, những chàng trai, cô gái tuổi đời mười tám, đôi mươi, những người con của đất Bắc Thái anh hùng đã viết lên bài tráng ca huyền thoại bằng công việc của người TNXP. Họ đã hóa thành bất tử, thành những đài hoa tráng lệ trong lòng nhân dân.
….“Các chị các anh gửi trái tim vào đất.
Sông núi hiện lên nguyên vẹn hình hài.
Thầm lặng dòng tên làm hoa nắng tượng đài.
Hơn tất thảy mọi lời yêu Tổ quốc!”.
Hồng Phú – Đình Tuyến
