Không phải một loài cá to lớn, quý tộc hay hiếm có, cá Betta (thường gọi là cá chọi) là loài cá nhỏ nhắn, bình dân, thậm chí rất dễ dàng để tìm mua và sở hữu. Nhưng cá Betta luôn khiến người xem phải cúi mình thán phục trước vẻ đẹp lộng lẫy, kiêu sa của mình. Được ví như “trang sức phương Đông”, thú chơi cá Betta hiện nay đang được phát triển mạnh hơn bao giờ hết.
Nguồn gốc cá Betta
Cá Betta được biết đến như một loài cá cảnh có màu sắc sặc sỡ với bộ vây chảy dài tuyệt đẹp nhưng màu sắc tự nhiên cá Betta hoang dã chỉ là màu xanh lá cây xỉn (dull green) và màu nâu, ngoài ra bộ vây của cá Betta hoang dã tương đối ngắn. Tuy nhiên do quá trình lai tạo chúng ngày càng có màu sắc sặc sỡ và bộ vây dài hơn. Ví dụ như các giống cá Betta: Veiltail, Delta, Superdelta, Halfmoon…
Cá Betta cảnh có nguồn gốc từ Đông Nam Á đồng thời sở hữu trên mình bộ vây nhiều màu sắc nên được mệnh danh là “trang sức của phương Đông”. Loài cá này được xem là một loài “độc quyền” của vùng Đông Nam Á, trong đó được nhân giống và nuôi dưỡng chủ yếu tại Việt Nam và Thái Lan.
Cá Betta hoang dã được người Thái thuần dưỡng với mục đích chiến đấu cách đây hàng trăm năm với kết quả là màu sắc, hình dạng và kỹ năng chiến đấu khác xa so với cá hoang dã. Loại cá đá thuần dưỡng hay cá Xiêm đã du nhập vào nước ta từ cả trăm năm nay. Theo bài “Thú chơi cá thia thia” được trích từ quyển “Phong – Lưu cũ mới” của cụ Vương Hồng Sển phát hành năm 1970, có thể thấy cá Xiêm đã xuất hiện ở nước ta từ hồi đầu thế kỷ 20.
Trải qua quá trình thời gian, nhiều nhà lai tạo Thái Lan đã đã lai tạo ra các loài cá Betta đuôi dài dựa trên các dòng cá thuần dưỡng để đá (chọi). Cá đuôi dài du nhập vào phương Tây từ đầu thế kỷ 20 và nhanh chóng được mọi người yêu thích. Chính tại vùng đất mới này mà chức năng nuôi làm cảnh của cá Betta đuôi dài mới được coi trọng và phát triển. Văn hóa phương Tây vốn không cổ xúy cho hoạt động đá cá và coi rằng đó là việc đối xử tàn ác đối với thú vật, vì vậy cá Betta đuôi ngắn hay cá đá (chọi) hầu như không có chỗ đứng ở đấy trong một thời gian rất dài. Quá trình phát triển của Betta cảnh đuôi dài diễn ra trong gần 40 năm (1960 -2000) kể từ khi con cá đuôi voan đầu tiên ra đời vào những năm 1960 cho đến sự xuất hiện của cá đuôi tưa vào năm 1997.
Hiện nay, với việc chơi cá Betta phát triển rầm rộ trên toàn thế giới, các nhà lai tạo đã kết hợp nhiều dòng cá khác nhau để cải thiện hoặc phát huy một đặc điểm nhất định, khiến cho các con cá Betta cảnh hiện nay với rất nhiều màu sắc, kiểu dáng, từ loài đuôi hoa, đuôi xòe, đuôi tưa đến các loài ánh kim, đa sắc, đơn sắc… Màu sắc cũng được lai tạo và kết hợp vô cùng đa dạng khiến cho các con cá Betta cảnh trở thành loài độc đáo và đa dạng nhất trong thế giới cá cảnh.
Phong trào chơi cá Betta
Phong trào chơi cá Betta cảnh tại Việt Nam phát triển rầm rộ vài năm gần đây kéo theo rất nhiều người yêu thích và nuôi dưỡng loài cá này.
Anh Phạm Sỹ Nguyên, một trong những người sáng lập ra câu lạc bộ Betta Coffee Club tại Hà Nội cho biết, với người chơi cá Betta, mỗi một con cá đối với họ đều là một gia sản to lớn, khi đi xa là nhớ, ở gần lại chỉ muốn ngắm mãi. Đã có những lúc vì cuộc sống và công việc anh đã lựa chọn bỏ thú chơi này, nhưng nhìn bạn bè chia sẻ, bàn luận về cá, anh lại thấy người nóng bừng lên, lại muốn sưu tầm, lại muốn chăm chút và sở hữu những chú cá bé nhỏ.
Nhìn những con cá Betta bơi lội, ngắm những đường nét, màu sắc sặc sỡ sau những giờ làm việc mệt mỏi, cảm giác như có thể trút bỏ bao sự ưu tư và phiền muộn. Mỗi một con cá lại mang một đường nét riêng, màu sắc riêng không giống nhau, khiến người xem cứ mê mẩn, chìm đắm trong bữa tiệc màu sắc mà không thể dứt ra.
Có thể nói cá Betta là một loài cá hung dữ, nó có thể chiến đấu lại bất kỳ kẻ thù nào dám đến gần hoặc ve vãn xung quanh nơi ở của nó. Nhưng có lẽ sự hung hãn đó lại là một đặc ân mà tự nhiên đã ban cho loài cá này. Mỗi khi bị kích động hoặc chuẩn bị chiến đấu, toàn bộ cơ thể của cá Betta như được biến đổi, lột xác một cách ngoạn mục. Các mang phùng, trợn ra, các mạch máu được dồn lên toàn bộ cơ thể, các vây xòe rộng giương oai, màu sắc trở nên sặc sỡ và lấp lánh hơn bao giờ hết. Lúc này, trông nó thật oai phong và dữ tợn. Đó cũng là lúc con cá này đẹp nhất.
Cá Betta thường đặt cho mình một lãnh thổ riêng, có thể là một bụi cây hay một hốc đá nhỏ. Đôi khi sự sở hữu lãnh thổ ở mức cực kỳ cao, nó có thể đánh trả và tấn công mọi kẻ xâm phạm. Sự điên cuồng và hoang dại của cá Betta có thể minh chứng bằng việc nó có thể tấn công chính hình ảnh phản chiếu của mình trong gương. Thế nhưng, với những người chơi cá Betta, sự điên cuồng và hung dữ của cá Betta lại là một điều lôi cuốn và hấp dẫn, bởi đó cũng là một trong những tiêu chí đánh giá một con cá Betta có giá trị hay không.
Theo anh Nguyên, một con cá Betta hung dữ nhất là lúc chúng trông coi và chăm sóc trứng khi cá cái vừa sinh sản. Cá Betta đực sẽ làm một cái ổ bằng bọt khí oxy, khi giao phối và thụ tinh nó sẽ nhặt từng quả trứng con cái sinh ra và đặt vào ổ bọt khí của nó. Nếu có quả trứng nào bị rơi xuống nước vì bọt khí vỡ, cá Betta đực sẽ cẩn thận nhặt lại và cho vào một bọt khí mới. Con đực sẽ chăm sóc đàn con sau khi nở 2 ngày cho đến khi chúng tự bơi được. Cũng như chăm sóc trứng, trong thời gian này nếu có một con cá bột (cá con mới nở) bị chìm xuống dưới đáy bể nước, cá bố sẽ dùng miệng nhặt nó lên đặt lại vào ổ bọt khí. Lúc này mới thấy loài cá hung dữ được mệnh danh là “chiến binh” này lại một ông bố tuyệt vời như vậy. Thậm chí cá bố còn nhịn ăn hoặc ăn rất ít trong suốt một thời gian dài chỉ để dành được nhiều thời gian chăm sóc đàn con hơn.
Một con cá Betta có vòng đời từ 2-3 năm, khi cá đạt độ tuổi từ 2 tháng rưỡi đến 3 tháng là người ta đã có thể tách đàn và đem trưng bày. Lúc này mỗi con cá sẽ được sống trong một chiếc bình riêng biệt với mực nước từ 12 – 15 cm. Cũng từ đây, những chú cá Betta sẽ bắt đầu hành trình sống “cô độc” của mình.
Cũng theo anh Duy, một người chơi cá Betta lâu năm tại Hà Nội, thành viên Betta Coffee Club cho biết, một người chơi cá nếu dành nhiều tình cảm cho nó thì hoàn toàn có thể hiểu được con cá của mình. Cá Betta là một loài cá đặc biệt, bởi nó sở hữu cho mình “tính cách” rõ rệt. Có những con cá khi kè đối thủ (hành động khi chuẩn bị chiến đấu) thường có tính cách như một đứa trẻ, bơi lội hoạt bát, giương oai trước đối thủ. Trong khi đó cũng có những con thể hiện bản tính như một người đàn ông, điềm đạm, chậm rãi. Hay thậm chí có những chú cá mang tính cách như một chàng trai trẻ nổi loạn, hùng dũng, ngông nghênh, không chịu nhún nhường trước đối thủ. Rồi những con cá này, cũng biết thể hiện cảm xúc như vui, buồn, sảng khoái, khó chịu… Anh Duy cũng cho biết, nếu những con cá lâu không tiếp xúc và “giao tiếp” với những con cá khác thì có thể rơi vào trạng thái “stress”, khiến chúng trở nên nhút nhát, màu sắc mau xuống hơn.
Tại Việt Nam, phong trào chơi cá Betta đã phát triển lớn mạnh tại một số tỉnh thành. Từ đó phát triển thành các hội, nhóm chuyên nghiệp, thường xuyên tổ chức các cuộc thi, hoạt động, trao đổi kiến thức về cá Betta. Trong chính những hội, nhóm này cũng đã có rất nhiều thành viên lai tạo được nhiều giống cá đẹp, quý, mang nhiều màu sắc và tính cách đa dạng.
Tại Hà Nội, câu lạc bộ Betta Coffee Club cũng được thành lập dựa trên mong muốn giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc và có một sân chơi lành mạnh chuyên về cá Betta. Mặc dù mới thành lập từ tháng 6/2017 nhưng trước sự tham gia đông đảo và nhiệt tình của nhiều thành viên đã khiến cho chính những người sáng lập Betta Coffee Club cũng cũng không khỏi bất ngờ.
Cũng chính tại CLB này, mỗi sáng chủ nhật hàng tuần đều tổ chức một cuộc thi chấm điểm và bình chọn ra những chú cá đẹp nhất, từ đó tiếp tục bình chọn cho những giải tháng và giải năm. Trong tháng 10/2017, Betta Coffee Club cũng đã tổ chức được một cuộc thi với tên gọi “Tìm hiểu vẻ đẹp cá Betta qua ảnh”, cuộc thi này cũng đã thu hút hàng trăm người tham gia với những tác phẩm có chất lượng rất cao.
Có thể mỗi loại cá cảnh đều có vẻ đẹp và sức hút riêng, tuy nhiên với cá Betta người ta như thấy được tình cảm và nhân cách trong mỗi con cá. Một con cá Betta trong một hũ thủy tinh trong suốt như một bản hùng ca bi tráng, tuyệt đẹp nhưng phảng phất buồn, rực rỡ nhưng cô độc. Ở cá Betta người ta có thể thấy được ngọn lửa nhiệt huyết không bao giờ ngừng cháy, cũng như cái cách mà chúng tỏa sáng – một món trang sức không bao giờ phai màu – “trang sức của phương Đông”.
Theo Đình Tuyến/VHVN
