Đình Lý Hòa toạ lạc ngay vụ trí trung tâm xã Hải Phú, huyện Bố Trạch, nằm trên một vùng đất cao giữa làng, có địa thế đẹp, thoáng mát. Đình hướng về phía Nam, trước mặt là con sông Lý Hoà thơ mộng. Đình Lý Hoà là Di tích Lịch sử – Văn hoá được Bộ Văn hoá – Thông tin xếp hạng cấp Quốc gia (số 3959, ngày 02/12/1992)…
Toàn cảnh làng Lý Hoà thơ mộng nhìn từ trên cao
Trong ngày hè nắng oi ả của tháng 5, phóng viên Văn hiến Việt Nam tìm về làng Lý Hoà, một địa danh nổi tiếng của vùng đất Bố Trạch. Làng Lý Hòa nằm trên trục đường Quốc lộ 1A, cách sông Gianh 9 km về phía Nam và cách thành phố Đồng Hới 20km về phía Bắc. Làng Lý Hòa được thành lập từ những năm 1705, khi một số người dân ở Cương Gián, Nghi Xuân, Hà Tĩnh không thể chịu nổi ách cai trị của chúa Trịnh nên đã bàn nhau rời bỏ quê hương. Họ đi về hướng Nam, gặp một cửa sông, phát hiện một vùng đất có địa hình thuận lợi và ở lại neo đất định cư, hình thành nên làng Lý Hòa ngày nay, đình Lý Hoà cũng được hình thành từ đó.
Theo tài liệu ghi chép lại, đình Lý Hòa được xây dựng vào năm 1737, nằm ở trung tâm của làng (thuộc thôn Thượng Hoà), do người dân trong vùng cùng nhau góp công, của xây dựng nên.
Đình Lý Hòa ngày nay – nơi thờ các vị thành hoàng của làng.
Thuở sơ khai, đình chỉ có 4 trụ bằng gỗ lim, hàng năm khi tế lễ Nhân dân mới dựng lên lợp tranh, khi tế lễ xong lại hạ xuống xếp lại. Vị thần được thờ trong đình là “Cương khẩu Đại vương”.
Năm 1804 – 1808 khi Hội đồng hương Lý Hoà vững mạnh, Nhân dân đã quyên góp để làm mái đình bằng ngói vảy, sau đó dựng thêm đình trung. Năm 1824 xây thêm phần ngoài
Theo phần phả để lại thì trong cùng “tứ trụ” gồm 4 vị thần là Thiên Yana, Hạnh Tiểu Nương và hai nàng công chúa con Thiên Yana (dân gọi là tứ vị đại càn). Đình giữa thờ thành hoàng và thờ vọng các vị thần có miếu dinh trong làng. Ngoài cùng thờ thập nhị gia tiên có sắc bằng của vua.
Ông A tự hào về ngôi đình làng Lý Hoà
Ông Nguyễn Văn A (xã Hải Phú, huyện Bố Trạch) người trông coi đình Lý Hoà tự hào cho biết: “Đình Lý Hoà là biểu tượng, là nơi sinh hoạt văn hoá, là niềm tự hào của nhân dân xã Hải Phú. Mặc dù ngôi đình đã trải qua hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, nhiều hạng mục bị phá huỷ, chỉ còn cổng thượng, thành bao và phần nhỏ của đình. Sau nhiều năm, được sự hỗ trợ của Nhà nước, con cháu trong làng góp công, của tôn tạo xây dựng lại đình trên nền móng cũ, ngôi đình được khang trang như ngày hôm nay”.
Đình Lý Hòa là công trình mang phong cách kiến trúc cổ truyền dân gian. Về những hoạ tiết trang trí của đình được thể hiện rất công phu, bố cục chặt chẽ trọn vẹn, sự linh hoạt và thanh tú về đường nét. Ngoài việc thờ các vị tổ khai cơ làng, nghề nghiệp cho con cháu và thờ tự các danh khoa danh giá của làng, đình Lý Hoà còn gắn liền với các sự kiện lịch sử tiêu biểu của địa phương.
Thuở sơ khai, đình chỉ có 4 trụ bằng gỗ lim
Đến nay, đình trở thành trung tâm chính trị, xã hội của cộng đồng, nơi các thế hệ con cháu tìm hiểu thêm quá khứ rực rỡ của tổ tiên, nâng cao lòng tự hào và trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương
Trao đổi với phóng viên Văn hiến Việt Nam, Phó Chủ tịch UBND xã Hải Phú Nguyễn Xuân Tuyển cho biết: “Đình Lý Hòa có giá trị lịch sử kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu, là nơi thờ tự các vị tổ có công khai sáng làng và các nghề đặc trưng của cư dân miền biển. Mặt khác, đình còn là công trình mang biểu tượng lịch sử văn hóa, nơi giáo dục, phát huy truyền thống hiếu học, tình yêu quê hương, đất nước cho các thế hệ hôm nay và mai sau”.
Minh Tâm
