Bao đời nay, nước mắm đã hiện hữu trong bữa cơm của mọi gia đình Việt, bất kể giàu sang hay nghèo khó. Nước mắm đã được biết đến như một món ăn quan trọng, không thể thiếu nơi yến tiệc chốn cung đình của vua quan cho đến những bữa cơm rau của hàng lê thứ.
Dù thời gian có trôi qua bao lâu đi nữa thì từng giọt nước mắm màu hổ phách vẫn luôn kết tinh bởi vị mặn mòi từ những lao nhọc của ngư dân lẫn hương thơm nồng của đại dương xanh thẳm. Nếu các quốc gia lân cận dùng nước mắm làm dung môi để bảo quản thực phẩm hoặc một thứ gia vị nêm nếm đơn thuần thì nước mắm vừa là nguyên liệu vừa là gia vị đồng thời là món ăn chính trong nghệ thuật ẩm thực Việt.
Cũng chỉ từ một thứ nước mắm nhưng qua sự gia giảm, nêm nếm khác nhau, người Việt đã pha chế thành nhiều loại nước chấm phù hợp với từng loại thức ăn khác nhau. Phổ biến nhất nước mắm chua ngọt để ăn cho các món: gỏi, cuốn, chả già, bánh ướt, bánh xèo, cơm tấm, nước mắm mặn (nguyên chất) để ăn với canh chua, lẩu các loại, các món luộc, nước mắm gừng dùng để chấm cá trê chiên, thịt vịt luộc, nước mắm sả ăn chung với các loại ốc, nước mắm me ăn với cá lóc nướng trui, cá kèo chiên giòn, khô nướng các loại…
Không quá lời khi cho rằng nước mắm là một món ngon quê Việt tuy dân dã, dễ tìm nhưng lại hết sức quan trọng không thể thiếu trong bữa ăn hằng này đối với phần lớn những ai được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất hình chữ S thân thương này.
Hồi ở quê, lúc còn nhỏ, mỗi lần nhà hết nước mắm, má thường sai tôi xách cái chai đi mua trong quán của bà Năm Cát, ngay đầu xóm. Nhiều loại nước mắm khác nhau được đựng trong mấy cái tĩn màu nâu đất đặt sát góc nhà. Mỗi loại là mỗi mùi vị khác nhau tùy theo nhu cầu, sở thích và khẩu vị của mỗi người.
Chỉ với một ít nước mắm ngon cùng hành, tiêu, tóp mỡ hòa quyện lại, làm nên cái món nước mắm kho quẹt ngon đến mức quên cả đất trời. Thậm chí món này ngày nay còn chễm chệ hiện diện trong thực đơn của những quán ăn, nhà hàng sánh vai cũng những đặc sản khác.
Lại càng không sao quên được món nước mắm mỡ chan vào cơm nóng mà mấy chị em tôi vừa thổi vừa ăn vào những ngày mưa hay chén nước mắm đường ngọn lịm, cay xé lưỡi để dành ăn cùng mấy trái xoài tượng sau nhà của những buổi trưa hè, trốn ngủ…
Ở miền Tây quê tôi, đến giờ, nhiều người lớn tuổi vẫn còn đánh giá mức độ khéo léo, khả năng nấu nướng của nàng dâu tương lai bằng… khẩu vị chén nước mắm do chính tay cô gái đó làm ra. Bởi dù là cao lương mỹ vị cỡ nào mà không có được chén nước mắm ngon thì coi như hỏng hết. Nhờ đó tôi lại càng hiểu hơn nước mắm là thứ gia vị quan trọng đến mức nào đối với người dân miệt vườn.
Nước mắm là một thực phẩm không chỉ ngon, lành, tự nhiên mà còn có lợi cho sức khỏe, giúp bổ sung các vi chất thiết yếu cho cơ thể (đương nhiên với một liều lượng vừa đủ trong các bữa ăn). Qua các nghiên cứu cho thấy, trong nước mắm có hơn 13 loại acid amin khác nhau như: valin, methionine, pheylalanin, alanine, isoleucine, lysine…
Bên cạnh đó,quá trình lên men của nước mắm là làm tăng hàm lượng vitamin B1, B2, PP, B12 và sắt. Lượng Omega 3 có trong nước mắm nguyên chất cũng là điều đáng quý đối với tất cả mọi người, nhất là trẻ em và phụ nữ. Theo kinh nghiệm dân gian, nước mắm còn có tác dụng tốt đối với các bệnh đường tiêu hóa. Ở nhiều nơi người dân thường uống nước mắm nguyên chất đễ chữa đau bụng hoặc chống lạnh khi đi câu hay trước lúc lặn xuống biển.
Nước mắm cũng đi vào thi ca để diễn tả cái đẹp mặn mà của những cô gái cùng sự mộc mạc, chân chất của tình yêu lứa đôi: Nước mắm chanh dành ăn bánh hỏi/Qua thương nàng, theo dõi mấy năm/Cớ sao vắng bặt tin thăm/Hay là thục nữ đã tầm nơi nao”. Hay: Nước mắm ngon dầm con cá đối/ Anh biểu em chờ đến tối anh qua.
Trên tất cả, nước mắm còn là biểu tượng cho sự đoàn kết, sẻ chia trong mâm cơm của gia đình Việt. Chén nước mắm luôn được đặt ở giữa, tuy ít nhưng mọi người đều cần và chỉ dùng vừa đủ. Điều đó thể hiện tính cộng đồng, là thước đo sự ý tứ và văn hóa của mỗi thành viên gia đình trong bữa ăn.
Cái mùi nước mắm thần thánh ấy cũng chính là mùi trong ký ức khi nhắc về quê hương, xứ sở với những ai đang bôn ba nơi đất khách quê người. Ừ thì mùi nước mắm cũng là mùi quê hương mình chớ có đâu xa…
Theo TGTT
