Đặng Đình Hưng là một kỳ nhân. Ngày thơ ấu, nhờ bộ đội tiếp quản Hải Phòng 13.5.1955 dạy hát, tôi đã thuộc lòng giai điệu: “Rừng chập chùng non cao – Ấm êm quê hương ta – Đồng ruộng đầy hai mùa lúa chín thơm phơi ngoài ánh sáng vàng – Rừng núi ơi thắm lòng thiết tha – Đồng lúa đây chính của chúng ta. Là mồ hôi tay ta chốn đây bao năm trời đồng ruộng này…” Anh tôi bảo đấy là ca khúc “Mừng chiến thắng Tây Bắc” của Đặng Đình Hưng (lời Đào Vũ – Thái Ly). Ca khúc như một bản Rondo có thể hát đi hát lại và nhảy vòng tròn không dứt. Anh còn nói bâng quơ với các chị tôi: “Khổ! Người tài vậy mà bị dính Nhân Văn Giai Phẩm, chả biết bao giờ mới ngóc đầu lên được”.
Khi tôi gặp Đặng Đình Hưng và làm quen với ông ở quán rượu Giảng Võ, ông đã “ngóc đầu lên” được hai năm. Đấy là từ mùa thu 1980, khi Đặng Thái Sơn – con trai ông với nghệ sĩ dương cầm Thái Thị Liên – đoạt giải Nhất cuộc thi F. Chopin về dương cầm với tư cách nghệ sĩ châu Á đầu tiên. Nhờ sự quan tâm của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, ông Hưng được cấp một căn nhà ở khu tập thể Giảng Võ.
Cái buồng ấy ở tầng hai, đầu tòa nhà, trên đầu cửa hàng miễn thuế Intershop. Vừa ngồi uống rượu với tôi, ông vừa nói và chỉ tay ra cửa. Đặng Đình Hưng có tướng mạo một quan võ hơn quan văn. Phía trước gương mặt chữ điền của ông, có cảm giác như bảng lảng khói sương của một hồi ức mờ ảo và nghèn nghèn xót xa. Dần dà, ngày qua ngày, tôi được nghe ông thổ lộ nhiều hơn. Tôi cảm thấy ấm lòng khi được ông tin tưởng và coi như một “người bạn vong niên”.
Làng Thụy Hương thuộc huyện Chương Mỹ- Hà Đông, nơi ông thường đạp cái xe đạp mini về để mang lên Hà Nội những bong bóng đựng rượu “cuốc lủi”, vừa bán vừa đãi bạn bè, là nơi ông sinh ra ngày 9.3.1924. Bây giờ, cũng là nơi ông yên nghỉ tại nghĩa trang làng, dưới một rặng duối già.
Là con nhà danh gia vọng tộc, ông và em ông – Đặng Đình Áng được ra Hà Nội học trường Bưởi. Năm 1942, sau khi tốt nghiệp trường Bưởi, ông vào học trường Luật Đông Dương, chưa tốt nghiệp thì cách mạng tháng Tám bùng nổ. Kháng chiến chống Pháp, ông theo Việt Minh lên Vĩnh Yên làm tuyên truyền. Ông Đặng Đình Áng ở lại học toán, sau đi học ở Mỹ để trở thành tiến sĩ Toán dạy ở Sài Gòn.
Hai anh em đều mê nhạc. Ông Hưng thì làm tới Đoàn trưởng kiêm chính trị viên Đoàn văn công Nhân dân Trung Ương. Chính ở đấy, ông đã gặp nghệ sĩ dương cầm Thái Thị Liên du học ở Tiệp Khắc trở về. Bà Liên vốn là vợ nhà cách mạng quá cố Trần Ngọc Danh. Lúc ấy, ông Hưng đã có vợ. Nhưng tình yêu đã khiến hai người tìm đến nhau bất chấp dư luận. Còn ông Áng, tuy dạy toán nhưng thổi sáo flute rất hay.
Ông Hưng có tính uống rượu, thường đậy chén rượu bằng miếng bìa carton nhỏ. Ông bảo để rượu không bị bay hơi. Quán rượu Giảng Võ mà tôi và ông hay uống ở gần chợ Giảng Võ. Thời bao cấp đói kém, ông Hưng hay viết về cảm giác đó bằng những câu thơ “thèm quá, thèm cả một cái chợ” hay “nhai rau ráu cả cái chợ”… vừa ngồi uống rượu, chuyện trò, thỉnh thoảng ông lại thủng thẳng thả ra vài câu thơ kỳ dị. Thỉnh thoảng, tôi cũng đọc ông nghe những bài thơ của tôi.
Ông Hưng bị phát hiện ung thư năm 1974. Lúc ấy, cả miền Bắc xơ xác. Cứ ngỡ không qua khỏi. Chính lúc ấy, ông viết thơ – tập “Bến lạ”(Nhà xuất bản Văn nghệ Tp. Hồ Chí Minh năm 1991). Thơ đã dìu ông qua nhiều năm khốn khó. Đến khi Đặng Thái Sơn đoạt giải F.Chopin, ông vừa được phân nhà, vừa được Sơn chu cấp đều đặn. Thế nên, ông có những năm tháng cuối cùng chơi nghệ thuật. Chơi để chiến thắng chính mình. Chiến thắng nỗi cô đơn. Một trong những trò chơi nghệ thuật là trò vẽ chữ. Trò chơi này giúp cho ông giải tỏa, thanh thoáng tâm hồn hơn. Năm 1989, ông đã in một tập vẽ chữ như thế.
Ở độc thân, ít chia sẻ, thành ra người đời thường đồn đại, thêu dệt nhiều về ông. Dĩ nhiên ông là một cá tính không dễ hiểu. Ngồi nhiều với ông ở quán rượu Giảng Võ, tôi đã được ông mời đến nhà uống rượu. Trong chiếu rượu đủ các loại anh tài Hà Nội. Ngoài những bạn bè “Nhân Văn – Giai Phẩm” như Văn Cao, Tử Phác, Lê Đạt, Trần Dần, Hoàng Cầm, Phùng Cung… là những danh họa như Sáng – Nghiêm – Liên – Phái và những nhạc sĩ như Chu Minh, Trọng Bằng, Vĩnh Cát, Hoàng Dương, Hải Thoại… Trong chiếu rượu, ông Hưng hay có cách trình diễn thơ rất lạ. Bài thơ “Khóc Mỵ Châu” của ông được ông trình diễn luôn trong trạng thái “lên đồng”. Có đoạn ông khóc thật, có đoạn ông hát lẩm nhẩm, ề à làm tê dại đi một bi kịch trong dã sử.
Ông thích tôi như thích lớp trẻ có những sáng tạo mới. Nghe bài thơ “Những giọt mưa đồng hành” của tôi, ông thích lắm. Bởi thế, nên khi tôi được giải, ông mừng ra mặt.
Một ngày mùa đông năm 1982 Nhâm Tuất, ông đạp xe “con vịt” đến cửa đơn vị tôi ở đình Hào Nam . Lính gác vào gọi tôi ra, ông hớt hải nói: “Thằng Văn Cao nó muốn gặp mày. Tao sẽ tổ chức chiều nay ở Quán Tiên Điền. Mày đến nhé”.
Đấy là một chiều buốt lạnh, xám sẫm như ùa ra từ bức tranh “Những người ăn khoai” của Van Gogh. Tôi và Trần Vũ Mai đến quán Tiên Điền trước. Sở dĩ gọi là quán Tiên Điền vì quán rượu nằm ngay trên đường Nguyễn Du gần ngã tư Nguyễn Du và Quang Trung. Lát sau, Đặng Đình Hưng xuất hiện. Một lúc nữa, một ông già nhỏ thó, tóc cước, râu cước bước vào. Nghe ông Hưng giới thiệu. Tôi mới biết đấy là Văn Cao. Văn Cao ôm lấy tôi và nói: “Tao ôm những giọt mưa đồng hành của tao”. Tôi vừa cảm động, vừa bối rối bởi tình cảm của Văn Cao dành cho tôi, như Đặng Đình Hưng đã dành từ trước rồi. Đặng Đình Hưng chính là chìa khóa để mở tung cánh cửa văn nghệ một thời để tôi có thể bước vào chiêm nghiệm và đồng cảm. Chiều hôm ấy, chúng tôi uống khá say. Văn Cao cứ nhấp từng ngụm, chậm rãi. Ông ít nói và đôi khi vuốt râu. Bất chợt, ông đọc bài thơ “Người đi dọc biển”:
Người đi
dọc biển
Bình minh dưới chân
Một cái chai lấp lánh
Sóng biển còn hơi rượu
*
Người đi
dọc biển
Lối cát chưa có dấu chân
Chân trời còn gối biển
*
Người đi
dọc biển
Không để lại
Dấu chân
Tôi thấy tâm sự của các ông quả là rất giống nhau. Đặng Đình Hưng cũng đã viết thật cay đắng: “Hễ mưa, một cái túi to – tôi ra đường vồ sẹo”. Nhờ Đặng Đình Hưng, chiều ấy tôi lại có thêm Văn Cao.
Đã có bao nhiêu cuộc rượu ở nhà Đặng Đình Hưng, tôi không nhớ nữa. Nhưng càng qua thời gian, nhất là qua thời Đổi Mới, Mở Cửa, tâm sự trong ông lúc say càng bộc lộ bản ngã. Có lúc say, ông đã ôm mặt khóc nức lên: “Sơn ơi! Sơn của bố ơi”. Đúng Đặng Thái Sơn là một trong ba thứ trời cho Đặng Đình Hưng.
Hai thứ kia là trí thông minh và tài thơ. Trí thông minh đã làm cho ông điêu đứng trong đói khổ bệnh tật, căng thẳng bao nhiêu năm. Từ chỗ là một người làm Tạp chí Âm nhạc, ông bị ghép vào tội đồng lõa với nhóm “Nhân Văn – Giai Phẩm”, nhiều năm đi lao động cải tạo ở Nông trường Quân đội. Nhưng nỗi điêu đứng này lại giúp cho ông hoàn thiện được điều trời cho thứ hai là tài thơ.
Ông là một thi sĩ thứ thiệt. Ông cách tân thơ âm thầm nhưng không hề cố ý. Bằng tất cả tình yêu da diết con người, cuộc đời, ông đã thốt lên bằng cái giọng “kim” rất Việt như chính mệnh Hải Trung Kim của ông, những gì ông đã trải nghiệm, đã thấm thía. Nếu “Bến lạ” mang nhịp điệu cầu kinh thì “Ô mai” mang nhịp điệu nhạc Rap. Thơ ông vừa có hơi thở dân dã như Hoàng Cầm, sắc bén như Lê Đạt, quyết liệt như Trần Dần, triết lý như Văn Cao nhưng vẫn mang riêng một giọng u uẩn của mình.
Trong căn buồng “siêu hầm” của mình, Đặng Đình Hưng đã đắm chìm trong cơn thể nghiêm. Cái “siêu hầm” ấy trở nên một cõi thiền để ông thoát hết thảy mọi cô đơn trong suốt cuộc rong rêu phận người gớm ghiếc và lạnh lẽo. Cũng ở “siêu hầm” ấy, ông đã truyền hết công lực của tư tưởng thẩm mỹ hiện đại sang họa sĩ Lê Thiết Cương – con trai của nghệ sĩ quay phim Phương Thảo. Chị Phương Thảo là một trong rất ít những người thân thiết với Đặng Đình Hưng những năm tháng cuối cùng. Và Lê Thiết Cương đã tìm đến hội họa tối giản từ ông, từ cái “siêu hầm” ấy.
Chiến thắng cô đơn, ông lại trở thành bạn của nó. Trong căn buồng “siêu hầm” của mình, ông chỉ chơi với cô đơn. Ai muốn thăm phải được sự đồng ý của ông. Nếu tự tiện, ông sẽ nổi cáu. Trờ chơi “cô độc” này, vừa làm ông sướng, nhưng cũng làm khổ ông. Rất ít gần gặn để chia sẻ cùng ông những dằn vặt cuối. Nếu “Bến lạ” là cơn mê sảng của một tâm hồn đầy khát vọng bị dồn nén, thì “Ô mai” như một sự giải thoát.
Sự giải thoát ấy đã thực sự chấm dứt vào ngày 21.12.1990. Trong cái căn buồng “siêu hầm” ấy, tôi thấy Đặng Đình Hưng nằm im lặng như những lúc thiền. Nằm, im lặng như vẫn âm thầm ngẫm nghĩ những câu thơ, những nét vẽ, những mảng màu. Bỗng thấy một cái gì đó bồng bềnh không nhìn rõ cứ bay bay trong ánh sáng huyền ảo của lúc ông “Tạ mùa đi”. Bay bay mà để lại mãi mãi trên cuộc này chân dung của một kỳ nhân.
Chính lúc ấy, tôi được mời về làm “Tạp chí âm nhạc” – nơi ông từng làm việc. Phải chăng đó là duyên phận giữa tôi và ông.
Trích Bến lạ – Đặng Đình Hưng.
Chào tôi đi! Tôi đang ghé Bến lạ
một chiều nâu αlfa đây, anh có nhớ?
Bên quán Tê ta… ngồi ăn những hình thù im lặng
lạ xúc lên từng cùi zìa kí ức đi đất từng bước
bước! chiều cao 91 ngó xuống ăn những mùi vai
lạ 1.
Nhưng đã có ai 91 lần không y hẹn
91 lần sợ
những cái ngăn ngắn
sợ tắm!
Tuổi 91, tôi ghé tai tôi, gạ:
cho nhau về bến lạ…
Tình bạn là cái bến nhẹ
Ngã ba lên 1
tuổi 91
tôi cười
Hình như,
91 cược, cuộc
tôi chưa hề 91 lần được
Chào đi! tôi trở về lên 1, những
hạt đỗ trắng, đen rơi quanh cái gối gỗ đầu
jường xuống sàn và mọc mầm, kệ tồ tồ đứa
bé cứ việc đái zầm đêm đau thương không
để cách đêm phải hâm lên mới zùng được.
Tuổi lên 1, tôi đường phố Têta, những
con αlfa- Tê ta nhỏ mím đầu đường fở đất
mở rộng ngày chủ nhật zẫn con theo.
Lên 1 tuổi vườn hoa vừa zẫn
người nhà đi bệnh viện cái Bến lạ của tình
bạn tình vợ nợ nan và lòng can đảm thật
bình thường song song với cái mồm cái vòi
ấm cứ ngồi xem và buồn cười những khuôn mặt
xếp hàng thợ cạo chìa ra cho yên trí cạo
fẳng lì những cái sẹo của thời jan đá
xóa cùng lố nhố những khoai tây ngược
suôi đi tìm bến lạ jữa buồng mình cái
jường quen cầu thang nhẵn thín ngọn đèn quên chào đón.
Hôm qua, tôi ghé αlfa
αlfa không có nhà
Ồ gặp nhau rồi, sao vẫn cứ li
một nắm hột khuya rắc vào bến lạ
Đời jì
Sao cứ đi đi, những cái vali cứ về Bến lạ!
………………………………………………..
Nguyễn Thụy Kha/VHVN
