“Chói rạng sơn hà” vốn là kịch bản tuồng đã được Nhà hát tuồng Khánh Hòa dàn dựng tham dự Hội diễn sân khấu toàn quốc 1990 tại Nha Trang. Đây là kịch bản nói về nữ kiệt trụ cột của nhà Tây Sơn, đô đốc Bùi Thị Xuân, nhưng không phải với những chiến công phá Thanh bình Xiêm vang dội dưới thời Quang Trung, mà trong những ngày tàn lụi của triều Cảnh Thịnh, lúc bà và chồng, thái phó Trần Quang Diệu bị Gia Long bắt, nhưng cả hai nhất định không theo nhà Nguyễn. Một cuộc trả thù thảm khốc đã đến với gia đình họ: con gái bị hỏa thiêu, Trần Quang Diệu bị chém ngang người, Bùi Thị Xuân bị voi dày. Trong hội diễn 1990, NSND Thu Hà đã thể hiện xuất sắc vai đô đốc Bùi Thị Xuân, được tặng huy chương vàng.
Theo yêu cầu của NSND Hoài Huệ, tác giả Nguyễn Sỹ Chức đã chuyển kịch bản trên sang ca kịch bài chòi để Đoàn ca kịch bài chòi quê hương Bùi Thị Xuân dàn dựng tham dự Liên hoan tuồng và dân ca kịch toàn quốc 2019.
Điều thú vị là vở ca kịch bài chòi lịch sử này được Hoài Huệ dựng hoàn toàn theo phong cách biểu diễn tuồng cổ. Vốn là con nhà tuồng, tuồng đã thấm vào máu từ nhỏ, thời còn là diễn viên Hoài Huệ đã từng vận dụng nghệ thuật biểu diễn của tuồng để tạo nên những vai diễn nổi tiếng độc đáo. Nay anh cũng hướng diễn viên mình đi theo tìm tòi này. Và Băng Châu, Phương Phú, Hoài Tâm, Hoài Nam, Hồ Điệp… vận dụng vũ đạo và ngữ khí tuồng khá thành thục để nâng cao khả năng biểu đạt trong “Chói rạng sơn hà”. Sáng tạo khá táo bạo của Hoài Huệ là sử dụng dàn trống đại vừa làm người dẫn chuyện vừa trực tiếp tham gia vào một số tình huống kịch. Điều đáng khen là nếu ở “Chuyện tình làng võ” một vở rất hay tham dự Hội diễn Tuồng và dân ca kịch ở Quảng Ngãi 2018, các nghệ sĩ Bình Định hát bài chòi rất giống cải lương thì nay họ đã hoàn toàn trở về với với bài chòi và bây giờ khó có ai “bài chòi” hơn họ…
Tuy vậy, phải nói thành công lớn nhất của NSND Hoài Huệ ở vở diễn này là anh đã tạo bệ phóng cho NSUT Băng Châu tỏa sáng rực rỡ trong vai Bùi Thị Xuân với những cảnh dựng gây xúc động mạnh mẽ mà tiêu biểu là cảnh Bùi Thị Xuân đi trên rừng giáo thù.
Tôi đã từng được xem không ít nhân vật Bùi Thị Xuân của nhiều bộ môn sân khấu và có thể mạnh dạn khẳng định Bùi Thị Xuân của Băng Châu là một trong những Bùi Thị Xuân xuất sắc nhất. Chưa được xem Băng Châu biểu diễn bao giờ nên tôi rất kinh ngạc trước sức thuyết phục của hình tượng người liệt nữ vĩ đại do chị thể hiện. Chị đã làm thắt gan, thắt ruột khán giả khi để những giọt nước mắt trào ra và lăn trên má nữ đô đốc kiêu hùng được cả dân tộc yêu thương kính trọng.
NSND Hòa Bình nói với tôi rằng Băng Châu hội đủ những đòi hỏi của một nghệ sĩ xuất sắc nhưng chị không gặp may trong đời nghệ thuật, chưa có được một vai diễn xứng đáng. Lần này, chính Băng Châu đã xin NSND Hoài Huệ vừa là trưởng đoàn vừa là đạo diễn và các nghệ sĩ trong đoàn hãy dành vai Bùi Thị Xuân cho chị. Hoài Huệ và anh chị em đều đồng ý và cổ vũ mạnh mẽ cho Băng Châu. Nhờ thế, sân khấu Bình Định, sân khấu VN có thêm một Bùi Thị Xuân xuất sắc còn Băng Châu có một vai diễn để đời…
Chúc mừng thành công của NSND Hoài Huệ, của NSUT Băng Châu và Đoàn Dân ca kịch bài chòi Bình Định quê hương.
Nguyễn Thế Khoa/VHVN
