Tượng đài N’Trang Lơng tọa lạc tại đồi Đắk Nút B, tổ 4, Phường Nghĩa Đức, Thành phố Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông, là công trình nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc, văn hóa. Tượng đài thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên đối với người con ưu tú N’Trang Lơng đã có nhiều đóng góp trong công cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược. Qua đó, tôn vinh giá trị cao đẹp của lòng yêu nước; góp phần giáo dục lý tưởng cách mạng cho các thế hệ mai sau
Theo dòng lịch sử, thủ lĩnh N’Trang Lơng sinh năm 1870, tại bon Pu Par (Pu Pơ) thuộc khu vực suối Đắk Dưr, dưới chân núi Nâm Drôn, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông ngày nay, ông là một người con ưu tú của đồng bào M’Nông, nhóm Biăt.
Tượng đài N’Trang Lơng – Niềm tự hào của người dân Đắk Nông (ảnh: Báo Đắk Nông)
Vào những năm cuối thế kỷ XIX, thực dân Pháp thăm dò, mở rộng địa bàn xâm lược ở Tây Nguyên. Vùng Cao nguyên M’Nông – Cao nguyên trung tâm (Plateau Central), được thực dân Pháp (cầm đầu là Henri Maitre -Trưởng phái bộ khảo sát Đồng Cao Miên) nhắm đến. Đây là vùng đất đỏ bazan trù phú, có nhiều lâm sản quý, mỏ quặng, sông, suối, cung cấp nguồn tài nguyên vô tận. Hơn nữa, Cao nguyên M’Nông được xem là nóc nhà Nam Đông Dương, thuận lợi cho việc bóc lột, khai thác kinh tế và đàn áp phong trào đấu tranh của đồng bào bản địa.
Cũng từ đây cuộc sống của nhân dân các dân tộc trên vùng cao nguyên M’Nông không còn được yên ổn, thực dân Pháp đi đến đâu cuộc sống của đồng bào các dân tộc trên vùng cao nguyên M’Nông bị đảo lộn đến đó. Chúng xâm chiếm núi rừng, cướp rẫy, cướp của cải hoa màu, bắt dân làm nô lệ, đốt phá bản làng, nhiều người dân vô tội bị chết thảm, trong đó có vợ và con của thủ lĩnh N’Trang Lơng.
Sẵn lòng yêu nước lại thêm thù nhà, thủ lĩnh N’Trang Lơng đã đứng lên tập hợp các dân tộc vùng Tây Nguyên cùng nhau đoàn kết, quyết tâm đứng lên khởi nghĩa đánh đuổi thực dân Pháp, giải phóng cao nguyên M’Nông. Cuộc đấu tranh diễn ra hết sức khốc liệt, kéo dài hơn ¼ thế kỷ và thu được nhiều kết quả đáng tự hào, trong đó chiến thắng vang dội nhất là chiến thắng vào cuối tháng 7 năm 1914 tại Bu Nor và đồn Bu Méra (30/7/1914, chiến thắng tại lễ kết minh giả – lễ trá hàng để giết Henri Maitre và quân lính tùy tùng; 31/7/1914, tiến công tiêu diệt đồn BuMera).
Phù điêu số 1 thể hiện “Khung cảnh yên bình, sinh hoạt cộng đồng thường ngày của đồng bào M’Nông giữa núi rừng Tây Nguyên khi thực dân Pháp chưa tới xâm lược” (ảnh Sở VHTTDL Đắk Nông)
Năm 1935, trong một trận truy kích của thực dân Pháp, N’Trang Lơng bị trọng thương và mất ngày 23/5/1935. Phong trào khởi nghĩa của ông gần một năm sau cũng bị dập tắt. Tuy cuộc khởi nghĩa chưa đi đến thắng lợi cuối cùng, nhưng tinh thần của cuộc khởi nghĩa là bất diệt. Những trận đánh, những chiến công của cuộc khởi nghĩa N’Trang Lơng đã góp phần cổ vũ đồng bào các dân tộc trên vùng Tây nguyên nói riêng và đồng bào các dân tộc cả nước nói chung giương cao ngọn cờ độc lập, kiên cường dấu tranh chống thực dân xâm lược bảo vệ quê hương, đất nước.
Để phát huy truyền thống lịch sử của anh hùng dân tộc N’Trang Lơng, giáo dục truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm cho các thế hệ mai sau; nêu cao đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Tượng đài N’Trang Lơng được đặt đá xây dựng vào năm 2012, nhân dịp kỷ niệm 100 năm phong trào khởi nghĩa N’Trang Lơng, tỉnh Đắk Nông. Đến ngày 20/12/2022, tượng đài được khánh thành Tượng đài N’Trang Lơng được làm bằng chất liệu chính là đá Grannite & đá xanh có nguồn gốc từ Thanh Hóa và Ninh Bình. Kinh phí hơn xây dựng hơn 167 tỷ đồng, khuôn viên có tổng diện tích là 5,9 ha, kích thước tổng thể tượng đài cao 18,5m, trong đó: bức tượng N’Trang Lơng cao 13 m (Tượng cao 11m, chân tượng cao 2m), phù điêu cao 5,5 m, chiều ngang phù điêu 25 m. Trọng lượng hơn 2000 tấn.
Phù điêu số 2 thể hiện “Thực dân Pháp đến xâm lược, đốt phá nương rẫy, giết hại người dân vô tội… gây nhiều đau thương, mất mát, khiến người dân căm hận” (ảnh Sở VHTTDL Đắk Nông)
Tượng đài gồm 2 phần chính: Phần tượng thể hiện chân dung anh hùng N’Trang Lơng đứng oai nghiêm hướng về phía Tây Bắc, nhìn ra hồ Đắk Nông. Tượng thể hiện khí phách hiên ngang của một vị thủ lĩnh, một anh hùng dân tộc tập hợp các dân tộc Tây Nguyên đoàn kết cùng khởi nghĩa chống thực dân Pháp (lưng đeo gùi đựng nỏ và mũi tên, tay phải ông cầm xà gạc, tay trái cầm tẩu thuốc lá (cây xà gạc là vật dụng dùng trong sinh hoạt của đồng bào bản địa tại Đắk Nông, còn là một vũ khí dùng để chiến đấu chống giặc); Phần phù điêu gồm 4 mảng phù điêu dưới chân tượng đài thể hiện tinh thần đoàn kết, bất khuất của nhân dân Tây Nguyên nối tiếp truyền thống yêu nước, tinh thần quật khởi của anh hùng dân tộc N’Trang Lơng trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, mỗi mảng phù điêu điều mang ý nghĩa riêng của nó.
Phù điêu số 3 thể hiện “Sự đoàn kết, tinh thần yêu nước của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, cùng nhau hội tụ về dưới chân núi Nâm Nung đi theo khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của anh hùng dân tộc N’Trang Lơng chống thực dân Pháp xâm lược” (ảnh Sở VHTTDL Đắk Nông)
Phù điêu số 4 thể hiện “Đồng bào các dân tộc vùng Tây nguyên và đồng bào các dân tộc cả nước nối tiếp tinh thần bất khuất của cuộc khởi nghĩa N’Trang Lơng; tiếp tục kiên cường dấu tranh chống thực dân xâm lược bảo vệ quê hương, đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam” (ảnh Sở VHTTDL Đắk Nông)
Tượng đài là niềm vinh dự và niềm tự hào của người dân Đắk Nông về truyền thống cách mạng, góp phần ghi nhớ công lao to lớn của anh hùng dân tộc N’Trang Lơng và những chiến công chống xâm lượt oanh liệt của đồng bào Tây Nguyên. Qua đó, giáo dục lịch sử, truyền thống yêu nước, sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc của cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên cho các thế hệ tương lai Đắk Nông nói riêng và cả nước nói chung. Tượng đài N’Trang Lơng đã tạo điểm nhấn về cảnh quan cho đô thị, trở thành địa điểm sinh hoạt văn hóa, tinh thần của nhân dân các dân tộc trên địa bàn tỉnh Đắk Nông và là nơi tham quan du lịch tại thành phố Gia Nghĩa.
Minh Tâm
