Giữa miền sơn thủy hữu tình của xã Trường Phú – tỉnh Quảng Trị (trước đây thuộc xã Trường Thủy – huyện Lệ Thủy – tỉnh Quảng Bình), núi An Sinh từ lâu đã được xem là một trong những ngọn núi linh thiêng bậc nhất của vùng Ngũ Tú Sơn. Không chỉ là danh sơn hội tụ long mạch, An Sinh còn là nơi kết tinh những lớp trầm tích lịch sử, tâm linh và cách mạng, được tiếp nối bền bỉ từ Miếu Bà cổ thuở xưa đến Đền Thánh Mẫu An Sinh hôm nay.

Miếu Bà cổ – Điểm tựa tâm linh của người dân địa phương

Cổ xưa, An Sinh là vùng rừng sâu núi thẳm, nơi cây gỗ quý, kỳ hoa thảo mộc sinh sôi, bách điểu hội tụ. Núi An Sinh nằm trong thế quần sơn An Mã, Liên Sơn, Chấn Sơn, Thiên Thai chầu về, tạo nên địa thế sơn thủy hài hòa, long mạch hội tụ – một “quý địa” hiếm có của vùng Kiến Giang.

Miếu Bà tọa lạc thế đất hài hòa sơn thủy, lưng tựa núi, mặt hướng dòng Kiến Giang

Nổi bật trong không gian linh sơn ấy là vực An Sinh (còn gọi Trôốc Vực), vực nước sâu, trong vắt và ngọt lành quanh năm. Dân gian truyền rằng mạch nước nơi đây thông sang Bàu Sen, Bàu Tró, góp phần tạo nên hiện tượng độc đáo của sông Kiến Giang, dòng sông chảy ngược dài nhất Việt Nam. Chính địa thế và thủy mạch đặc biệt ấy đã hun đúc linh khí cho vùng đất An Sinh suốt chiều dài lịch sử.

Trên đỉnh núi An Sinh, theo lời kể của các bậc cao niên, Miếu Bà đã hiện diện không biết từ bao giờ, tọa lạc trên gò đất cao phía Bắc. Dù không rõ niên đại khởi dựng, song qua bao biến thiên thời gian, ngôi miếu vẫn được gìn giữ như điểm tựa tâm linh bền bỉ của cộng đồng dân cư trong vùng.

Miếu Bà được dân gian tin là nơi thờ Chúa Bà – vị thần cai quản cửa rừng, che chở cho người dân trong hành trình mưu sinh nơi sơn lâm, đồng thời phù hộ cầu chữa bệnh, cầu tự, cầu bình an. Trước mỗi chuyến đi rừng hay khi gặp tai ương, người dân đều thành kính dâng hương lễ bái. Những câu chuyện linh ứng được truyền nối qua nhiều thế hệ đã khắc sâu vị thế thiêng liêng của Miếu Bà trong đời sống tinh thần địa phương.

Khuôn viên Đền Thánh Mẫu An

Giữa không gian cổ kính của Miếu Bà, bức đại tự “Mẫu nghi thiên hạ” được đặt trang trọng, khẳng định vai trò của tín ngưỡng thờ Mẫu. Cùng với đó là đôi câu đối “Dục tác tiên tu kiêm nghiệp đức/ Bất vong hậu thế cộng tôn thán”, như lời nhắc nhở hậu thế phải gìn giữ đạo lý, không quên công đức tiền nhân và thần linh bảo hộ.

Miếu Bà không chỉ là nơi thực hành tín ngưỡng, mà còn là không gian gắn kết cộng đồng. Mỗi nén hương dâng lên là một lời cầu nguyện cho gia đình yên ấm, mùa màng tốt tươi, cho núi rừng được bình yên, cho con người sống thuận với tự nhiên. Đây là minh chứng sinh động cho sức sống lâu bền của tín ngưỡng thờ Mẫu – một mạch nguồn văn hóa quan trọng gắn với không gian địa linh An Sinh.

Không chỉ mang giá trị tâm linh, An Sinh còn in dấu nhiều lớp trầm tích lịch sử. Sử liệu ghi nhận, năm 1301, Phật Hoàng Trần Nhân Tông trong chuyến vân du phương Nam từng dừng chân nơi Am Tri Kiến, thưởng lãm cảnh sắc An Sinh – Trôốc Vực. Về sau, chùa Hoằng Phúc thường rước nước từ vực An Sinh về tắm Phật trong lễ Phật Đản, cầu mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.

Trong thời kỳ cách mạng, An Sinh tiếp tục ghi dấu như một địa bàn hoạt động bí mật của lực lượng Việt Minh, nơi hình thành lực lượng vũ trang tỉnh Quảng Bình, góp phần làm dày thêm giá trị văn hóa – tinh thần của vùng đất này.

Từ Miếu Bà cổ đến Đền Thánh Mẫu An Sinh

Trải qua thời gian, Miếu Bà nhiều lần được nhân dân trong vùng trùng tu, gìn giữ. Tuy nhiên, trước nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng ngày càng lớn, việc xây dựng một không gian thờ tự khang trang, xứng tầm với giá trị lịch sử – tâm linh của An Sinh trở thành nguyện vọng chung.

Đền Thánh Mẫu An Sinh được xây dựng mới trên nền tảng tín ngưỡng Miếu Bà xưa

Với sự đồng thuận của nhân dân, sự cho phép của chính quyền các cấp và sự phát tâm công đức của thập phương, đầu Hè năm Nhâm Dần (2022), ông Phan Văn Điện và bà Đặng Thị Trà đã đứng ra hội chủ hưng công, khởi dựng Đền Thánh Mẫu An Sinh trên nền tảng tín ngưỡng Miếu Bà xưa. Công trình hoàn thành vào cuối Đông cùng năm, đánh dấu một bước tiếp nối quan trọng trong hành trình gìn giữ mạch linh thiêng của vùng đất này.

Đền Thánh Mẫu An Sinh tọa Đông Bắc – hướng Tây Nam, thế đất hài hòa sơn thủy, lưng tựa núi, mặt hướng dòng Kiến Giang. Trong đền thờ Mẫu Đệ Tam chính vị, cùng các ban thờ Quan Lớn, Sơn Thần, Thủy Thần, Cô Bé, Cô Chín…, tạo nên không gian tín ngưỡng giao hòa giữa đạo Mẫu, Phật giáo và tín ngưỡng dân gian bản địa.

Sự hình thành của Đền Thánh Mẫu An Sinh không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh chính đáng của người dân địa phương, mà còn góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu.

Phía trong ngôi Đền thờ Mẫu Đệ Tam chính vị, cùng các ban thờ Quan Lớn, Sơn Thần, Thủy Thần, Cô Bé, Cô Chín…,

Giữa nhịp sống hiện đại, hành trình từ Miếu Bà cổ đến Đền Thánh Mẫu An Sinh là minh chứng sinh động cho ý thức gìn giữ mạch nguồn linh thiêng của cộng đồng. Đó không chỉ là sự tiếp nối của một không gian thờ tự, mà còn là sự tiếp nối của niềm tin, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, góp phần bồi đắp bản sắc văn hóa cho vùng đất Quảng Trị hôm nay và mai sau.

Minh Tâm