Nằm ở trung tâm Sài Gòn, Hồ Con Rùa mang nét kiến trúc độc đáo và ẩn chứa trong mình nhiều câu chuyện có thật xen lẫn những truyền thuyết đã trở thành tâm điểm thu hút sự tò mò của nhiều du khách trong nước và quốc tế.
Nó nổi tiếng đến nỗi, vào ngày Cá Tháng Tư năm 1998, một tạp chí Anh quốc đã loan báo một bản tin ngắn: “Chính phủ Mỹ quyết định mua toàn bộ công trình kiến trúc Hồ Con Rùa đem về tòa Bạch Ốc. Quân đội Mỹ phải điều 4 máy bay trực thăng treo cáp 4 hướng để đưa Hồ Con Rùa vượt nửa vòng trái đất đem về Mỹ”.
Dù chỉ là dòng tin Cá Tháng Tư mua vui cho độc giả nhưng điều đó chứng tỏ Hồ Con Rùa đã được nhiều người biết danh tiếng.
Với thiết kế bát giác đặc trưng, Hồ Con Rùa được cho là sản phẩm trấn long mạch của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu. Đây là công trình nổi tiếng không chỉ bởi kiến trúc đặc trưng mà còn gắn liền với những giai thoại huyền bí, ly kỳ.
Hồ Con Rùa là tên gọi dân gian của một hồ phun nước nhân tạo nằm giữa nơi giao nhau của ba đường: Võ Văn Tần, Phạm Ngọc Thạch và Trần Cao Vân, ở quận 1, Sài Gòn tạo thành một vòng xuyến giao thông. Hiện nay khu vực này có tên chính thức là Công trường Quốc tế.
Ban đầu, tại vị trí Hồ Con Rùa hiện nay, vào năm 1790 là vị trí cổng thành Khảm Khuyết của thành Bát Quái (còn gọi là thành Quy) do vua Gia Long cho xây dựng. Vua Minh Mạng sau đổi tên thành cửa Vọng Khuyết. Bốn năm sau khi cuộc nổi loạn của Lê Văn Khôi (1833-1835) bị dẹp tan, tức năm 1837, nhà vua hạ lệnh phá thành Bát Quái và xây một ngôi thành nhỏ hơn mang tên là thành Phụng. Vị trí cửa Khảm Khuyết trở thành một điểm ở ngoài vòng thành, nối thẳng con đường ngoài mặt tây thành xuống bến sông.
Sau khi chiếm được Sài Gòn năm 1859, người Pháp đã cho phá hủy toàn bộ thành Gia Định. Từ năm 1878 cho đến năm 1921, nơi đây được xây dựng một tháp nước để phục vụ nhu cầu cung cấp nước uống cho cư dân trong vùng. Sau đó nó bị phá bỏ và mở rộng đường nối dài đến đường Mayer (nay là đường Võ Thị Sáu).
Cũng tại vị trí này, người Pháp cho xây một tượng đài ba binh sĩ bằng đồng với hồ nước nhỏ, để đánh dấu cuộc xâm chiếm và biểu tượng của người Pháp làm chủ Đông Dương. Do đó, người dân thường gọi nó là Công trường Ba hình. Các tượng đài này tồn tại đến năm 1956 thì bị Chính quyền Việt Nam Cộng hòa phá bỏ, chỉ còn lại hồ nước nhỏ. Giao lộ cũng được đổi tên thành Công trường Chiến sĩ.
Sau khi người Pháp rút khỏi Việt Nam, địa điểm Công trường Chiến sĩ trở thành vòng xoay giao thông của đường Duy Tân (nay là Phạm Ngọc Thạch) và Trần Quý Cáp (nay là Võ Văn Tần – Trần Cao Vân). Trong những năm 1970 đến 1974, Hồ Con Rùa được chính quyền Việt Nam Cộng Hòa trùng tu và chỉnh trang. Trong đó có việc dựng thêm và điều chỉnh 5 cột bê tông cao có dạng năm bàn tay xòe ra giống như các cánh hoa đón đỡ một nhụy hoa.
Công trình được sửa lại có thêm hình tượng con rùa bằng hợp kim đội trên lưng bia đá lớn. Đó cũng là nguồn gốc tên gọi dân gian là Hồ Con Rùa. Đến năm 1972 thì nơi đây được đổi tên thành Công trường Quốc tế. Tuy nhiên, đầu năm 1976, tấm bia và con rùa bị phá hủy trong một vụ nổ, dù con rùa không còn nhưng người dân vẫn quen cách gọi cũ bởi sự quen thuộc của nó.
Các vị cao niên kinh qua nhiều giai đoạn lịch sử thăng trầm của vùng đất này đã kể những giai thoại rằng, tổng thống Nguyễn Văn Thiệu vốn là người đa nghi và tin vào phong thủy. Bởi vậy, sau khi nhậm chức tổng thống, ông luôn trong tâm trạng bất an, lo lắng cho vị thế của mình. Vào năm 1967, nghe tin có thầy địa lý cao tay ở Hong Kong, ông Thiệu liền cho người mời sang Việt Nam để trấn yểm Dinh Độc Lập.
Sau vài ngày nghiên cứu, thầy địa lý nói: “Dinh Độc Lập được xây trên long mạch, trấn ngay vị trí đầu rồng. Đuôi rồng nằm cách đó non 1 km, rơi vào vị trí Công trường Chiến sĩ trận vong. Cần phải dùng một con rùa lớn trấn yểm đuôi rồng lại thì sự nghiệp của tổng thống mới mong bền vững”.
Nghe theo lời của vị thầy này, vợ chồng ông Nguyễn Văn Thiệu cho xây hồ nước theo hình bát giác, phỏng theo bát quái đồ, một biểu tượng phong thủy thường dùng để trấn yểm của người xưa. Hồ có 4 đường đi bộ xoắn ốc đều hướng đến khu vực trung tâm là đài tưởng niệm và hình tượng con rùa bằng hợp kim đội bia đá. Ngoài ra cột cao với hình tượng năm bàn tay xòe ra được xem như một chiếc đinh lớn đóng xuống giữa hồ để ghim đuôi rồng lại.
Lại có giai thoại khác liên quan đến việc hồ Con Rùa là sản phẩm trấn long mạch Sài Gòn. Giai thoại này gắn liền với nguồn gốc xây Dinh Độc Lập do kiến trúc sư Ngô Viết Thụ thiết kế, lấy núi giả trong Thảo Cầm Viên làm bình phong, sông Thị Nghè làm lưu thủy, tạo thế long chầu, hổ phục.
Người Pháp biết rõ điều này, liền cho xây nhà thờ Đức Bà mặt trước bên phải Dinh, hòng phá vỡ thế chữ Vương (gồm đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa – Pastuer – Phạm Ngọc Thạch hiện nay), thêm một chấm thành chữ “Chủ” nhằm phá luôn long mạch của Dinh. Để phá vỡ ý đồ này của người Pháp, phải xây thêm hồ Con Rùa để phá thủy, làm nước phun lên. Do đó chuyện liên quan đến hồ Con Rùa thường liên quan đến thuật phong thủy, âm dương ngũ hành, không đơn thuần chỉ là một cái hồ nổi tiếng trong lòng thành phố.
Tuy vậy, có một câu chuyện mà rất ít người bình thường chú ý đến, bởi lẽ những bí ẩn này có liên quan tới thuật phong thủy và trấn yểm nên không phải ai cũng hiểu rõ tường tận. Đó là Bảo tàng Chứng tích chiến tranh nằm ngay giữa ngã tư Võ Văn Tần – Lê Quý Đôn xưa chính là chùa Khải Tường. Đây là nơi chúa Nguyễn Phúc Ánh (Vua Gia Long sau này) trên đường tránh sự truy đuổi của Tây Sơn có ghé qua tá túc. Và hoàng tử Đảm – sau này trở thành vua Minh Mạng – đã được sinh tại nơi đây.
Tương truyền, khi hoàng tử Đảm – chân mệnh đế vương – ra đời, chùa Khải Tường đã phát ra hào quang đến 3 đêm liền. Nếu nhìn trên bản đồ chụp từ vệ tinh thì chùa Khải Tường thẳng trục với Dinh Độc Lập và vuông góc với hồ Con Rùa. Việc trấn yểm này còn liên quan đến ngũ hành, âm dương, phá thủy, giả sơn mà các thầy chiêm tinh, địa lý nào cũng phải biết.
Do đó, không phải ngẫu nhiên mà hồ Con Rùa nằm thẳng trục với nhà thờ Đức Bà trên đường Phạm Ngọc Thạch, còn chùa Khải Tường thẳng trục Dinh Độc Lập. Bốn công trình nổi tiếng này đều được xây dựng tại những địa điểm mà xưa kia ít nhiều đều dính dáng đến long mạch của Sài Gòn và càng không phải ngẫu nhiên mà tạo thành một hình vuông, nếu chiếu bóng sẽ trở thành một đường thẳng.
Giữa một Sài Gòn năng động và tấp nập, hồ Con Rùa vẫn thu mình nơi đó. Trong dòng chảy lịch sử thăng trầm, có biết bao điều huyền bí xoay quanh công trình nổi tiếng này. Có người nghĩ đó là sự thiêng liêng của nơi này, có người cho đó chỉ là thần thoại được thêu dệt nên, cũng có người lại không mấy lưu tâm. Nhưng dù thế nào, những giai thoại này cũng cho chúng ta thấy rằng, hồ Con Rùa chỉ đang lặng lẽ bảo vệ sự bình yên và hưng thịnh cho thành phố Sài Gòn hoa lệ mà thôi.
Đăng Dũng tổng hợp
