“Ở đâu cái đẹp được tôn trọng thì ở đó tội ác bị đẩy lùi”. Đó là câu nói trong bức thư mà người nhạc sỹ tài danh Charles Camille Saint Seans đã viết cho Chúa đảo Côn Đảo khi ông ghé thăm Côn Đảo với tư cách khách mời vào thập niên 90 của thế kỷ 19.
Di tích nhà Công quán đã được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ra Quyết định số 54-VHQĐ đặc cách công nhận Khu di tích đặc biệt quan trọng của Quốc gia ngày 29/4/1979. Thủ tướng chính phủ ra Quyết định 548/ QĐTTg công nhận là Di tích Quốc gia Đặc biệt vào ngày 10/5/2012.
Cầu Cảng 914 ở ngay trung tâm thị trấn Côn Đảo và nhìn ra vịnh Côn Sơn quanh năm gió mát. Di tích nhà Công quán ngay Cầu Cảng là ngôi nhà cổ nằm dưới tán cây bàng cổ thụ, được thực dân Pháp xây dựng từ những năm 70 của thế kỷ 19 dành cho quan khách nghỉ chân khi ghé Côn Đảo. Nơi cổng nhà Công quán có chiếc bảng đồng ghi rõ: “Đây là nơi dừng chân của nhạc sỹ Charles Camille Saint Seans”.
Chân dung nhạc sỹ Charles Camille Saint Seans tại Côn Đảo
Charles Camille Saint Seans (1835 – 1921) là một nhạc sỹ dòng âm nhạc lãng mạn hàng đầu tại Pháp cuối thế kỷ 19. Năm 1895, theo lời mời của viên toàn quyền Đông Dương, nhạc sỹ Charles đã sang Đông Dương rồi ghé thăm Côn Đảo. Trong thời gian ở đây (từ ngày 20 tháng 3 tới 19 tháng 4 năm 1895), Charles đã hoàn tất 3 chương cuối vở nhạc kịch Hoàng hậu Fredegonde.
Hiện nay nhà Công quán Côn Đảo dành một phòng riêng lưu giữ rất nhiều hiện vật, tư liệu về nhạc sỹ Charles Camille Saint Seans. Rất nhiều du khách khi tới Côn Đảo đều ghé nhà Công quán, tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của người nhạc sỹ cũng như cảm nhận những giai điệu âm nhạc mà người nhạc sỹ đã gửi lại cho đời. Những giai điệu đó là những hồi chuông báo động về tội ác của thực dân Pháp nơi mảnh đất địa ngục trần gian.
Những chương nhạc viết tại Côn Đảo khá đặc biệt của vở nhạc kịch khi Charles đã đưa vào những âm thanh, giai điệu của mảnh đất từng được coi là “địa ngục trần gian” mà người nhạc sỹ đã cảm nhận được. Nơi ấy có những giai điệu buồn đau, u uất, dấu ấn đầy bi thương nhưng rất oai hùng. Nó biểu hiện trong từng đợt sóng biển thét gào vang dội, hay những tiếng kêu thảm thiết của tù nhân bị tra tấn ghê rợn… Hay tiếng xiềng xích khua rền vang trong đêm tối của lớp lớp tù nhân yêu nước, muốn đập tan mọi xiềng xích để đòi tự do.
Chỉ chưa đầy 1 tháng đặt chân tới đây, người nhạc sĩ đã cảm nhận được nỗi đau nhân loại và ông đã dùng âm nhạc để diễn đạt chân lý về cuộc đấu tranh giành lấy tự do của người dân nơi đây.
Vở Hoàng hậu Fredegonde do các nghệ sỹ Nhà hát Giao hưởng- Nhạc- Vũ kịch TPHCM dàn dựng năm 2017
Sau khi rời Côn Đảo, Charles đã viết lại bức tâm thư cho Chúa đảo với lời lẽ đầy tâm huyết: “Phong cảnh đảo Côn Đảo thật tuyệt vời. Những nơi đã đi qua, tôi chưa thấy ở đâu đẹp thế dù ở Tây Ban Nha, Canarica, Ai Cập, hay Angiêri. Tôi hài lòng vì ở đây, tôi đã hoàn tất vở opera Hoàng hậu Fredegonde. Tiếc rằng tôi không biết nhiều về con người, về nền văn hóa và nhất là nền âm nhạc nơi này. Nhưng những gì tôi cảm nhận được đã khiến tôi tin tưởng rằng âm nhạc của họ đã phản ánh trung thực tính cách và tâm hồn nhân hậu trong sáng và phong phú của họ. Họ đang đau khổ biết chừng nào!
Con người chúng ta đã thay đổi nhiều quá. Hay đã làm đảo lộn hết rồi chăng. Cái gì đã khiến chúng ta gây ra nhiều tội ác đến thế ở trên mảnh đất này, trên hòn đảo này? Đương nhiên không phải vì cuộc sống của mỗi chúng ta, càng không phải nền văn minh của ta. Còn cách nào cứu vãn được không? Làm chúa ngục là ngược với tính cách, tâm hồn của ông. Nhưng trong mỗi trường hợp cụ thể ta phải chọn. Tôi tin con người nghệ sĩ trong ông. Là một người yêu âm nhạc tôi tin chắc chắn rằng: Ở đâu cái đẹp được tôn trọng thì ở đó tội ác bị đẩy lùi, ở đó chẳng cần đến luật pháp”.
Nhà Công quán Côn Đảo, nơi nhạc sỹ đã ở và viết những chương cuối của vở nhạc kịch lừng danh
Vở nhạc kịch Hoàng hậu Fredegonde từng được công diễn tại Paris năm 1895 với tám suất diễn nhưng không hiểu vì lý do gì vở diễn bị ngưng diễn đột ngột và quên lãng từ đó. Tuy nhiên những tội ác ở vùng đất tươi đẹp này đã được nhiều người biết tới từ đó thông qua vở diễn.
Người có công phục dựng vở diễn tại Việt Nam là nhạc sỹ, NSƯT Trần Vương Thạch, nguyên giám đốc Nhà hát Giao hưởng – Nhạc – Vũ kịch TPHCM. Theo Vương Thạch kể thì ông biết tới vở nhạc kịch Hoàng hậu Fredegonde từ khi còn sinh viên, vào những năm 1982 – 1983. Vương Thạch đã tìm khắp các bảo tàng tại Pháp để tìm kiếm tư liệu vở nhạc kịch. Nhờ sự giúp đỡ một số nghệ sỹ tại Paris nên vào tháng 10/2017, vở diễn Hoàng hậu Fredegonde đã được trình diễn tại TPHCM. Vở diễn đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của những người yêu nhạc giao hưởng.
(theo TPO)
