Tôi hân hạnh được TS. Nguyễn Thị Hồng Nga – phu nhân cố GS.VS. Vũ Tuyên Hoàng – tặng cuốn sách mang tiêu đề “Vũ Tuyên Hoàng – Tình yêu và trí tuệ” của nhiều tác giả, do NXB Trí Thức ấn hành năm 2023, nhân dịp 15 năm ngày ông rời xa cõi tạm về nơi đất thọ.

Trước đây, tôi đã biết về gia thế, lĩnh vực công tác, danh hiệu và các chức vụ mà ông từng đảm nhiệm. Tôi cũng từng đọc ký sự “Tản mạn đường dài”, tập thơ “Thời gian”, và thưởng lãm những bức tranh phong cảnh, tĩnh vật – đặc biệt là tranh vẽ hoa rực rỡ sắc xuân – do ông sáng tác. Đôi lần có dịp diện kiến khi nhận nhiệm vụ được Hội đồng Khoa học phân công đến trình bày nội dung đề tài nghiên cứu của cơ quan, xin nhận xét, bổ sung, hoàn thiện trước khi đưa lên Ban Kế hoạch của Liên hiệp Hội để duyệt hạn mức kinh phí, trong cảm nhận của tôi: ông không chỉ là một nhà nông học uyên bác, mà còn là một nhà văn hóa – nghệ thuật đầy nhiệt huyết.

Nay được đọc cuốn “Vũ Tuyên Hoàng – Tình yêu và trí tuệ”, tôi càng xúc động. Nội dung mang đậm tính nhân văn, viết về cuộc đời và sự nghiệp của một nhà khoa học chân chính. Trong đó, những câu chuyện rất đời, những suy tư sâu lắng, cách đối nhân xử thế, sự “hạnh” trong lắng nghe và “quán chiếu” trong suy ngẫm… đều hiện lên tự nhiên, chân thật qua những dòng cảm tác của đồng nghiệp, bạn bè và người thân trong gia đình. Tất cả giúp tôi chiêm nghiệm sâu sắc hơn về tâm hồn, nhân cách và lẽ sống của một nhà khoa học, người từng viết: “Làm khoa học không chỉ bằng trí tuệ, mà phải bằng cả trí tuệ và trái tim mình.”

Ông đã sống dấn thân với khoa học nông nghiệp – “Một cuộc đời dành trọn vẹn tuổi xanh/cho cây lúa, cho đồng quê đất Việt” mong cho nhân quần no ấm, an lành. Một nhà tri thức lớn, “Ngôi sao thần nông” trong lòng người nông dân Việt Nam – đã vượt lên trên mọi danh hiệu, chức vụ được phong tặng của trong nước cũng như các tổ chức quốc tế mà ông đạt đuộc trên con đường sự nghiệp khoa học thì ông chính là bậc thượng Nhân TÂM – TUỆ – ĐỨC – TÍN đủ đầy để người đời trân quý.

GS.VS Vũ Tuyên Hoàng.

Là nhà khoa học công nghệ song trong ông lại có tâm hồn nghệ sĩ, tài năng về nghệ thuật: viết văn, làm thơ, vẽ tranh, điêu khắc, cảm thụ âm nhạc tinh tế… Nhiều họa phẩm, tuyển tập đã xuất bản ra mắt công chúng, với những áng văn thơ, cảnh sắc thiên nhiên, đồng lúa chín vàng, núi non xanh tươi, kiến trúc di tích lịch sử trầm mặc… cùng mẫu hình nhân vật trên tranh, tượng ký họa chân dung đã đong đầy những cung bậc về tình yêu đối với con người, với quê hương đất nước trong cái mạch nguồn văn hóa nội tâm cũng như tinh thần văn hóa truyền thống dân tộc đã tạo nên cái nghĩa “tình yêu và trí tuệ”, trở thành câu “danh ngôn” của ông về lẽ sống bằng cả trái tim nhân hậu làm thước đo hạnh phúc khi được cống hiến cho đời.

Phải chăng cái phần của đời sống văn hóa tinh thần trong ông đã là cái “duyên” đưa đến sự việc ông quyết định tiếp đón một đơn vị thuộc lĩnh vực văn hóa nghệ thuật vào sinh hoạt cùng với tổ chức khoa học kỹ thuật? Nguyên là Trung tâm Bảo tồn và Phát huy Nghệ thuật Dân tộc do GS Hoàng Chương sáng lập đồng thời là giám đốc. Tôn chỉ mục tiêu hoạt động phù hợp với đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng và Nhà nước, nên được sự ủng hộ từ các cấp lãnh đạo: Quốc hội, Ban Tổ chức Chính phủ, Bộ VHTT, TP Hà Nội; sự đồng tâm hiệp lực của các nhà khoa học: GS, viện sĩ, tiến sĩ, nghệ sĩ, các chuyên gia nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực liên quan tham gia. Trung tâm đã ra mắt chính thức đi vào hoạt động ngày 01 tháng 6 năm 2000.

Một đơn vị nghiên cứu khoa học về văn hóa nghệ thuật với phương thức hoạt động xã hội hóa đầu tiên ở thời kỳ đổi mới, ra đời trong hoàn cảnh chuyển đổi cơ chế, đối với nước ta còn là sự mới mẻ, dẫu có “vạn sự khởi đầu nan”. Song bằng những thực tiễn hoạt động của Trung tâm, sau 3 năm đã mang lại hiệu quả, có sự ảnh hưởng nhất định đối với xã hội, cần được duy trì và phát triển.

Thực hiện chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Khoa Điềm, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương là đưa Trung tâm từ Hà Nội về Trung ương. Có một buổi hiệp thương thú vị giữa nhạc sĩ Trần Hoàn, họa sĩ PGS Vũ Giáng Hương — Chủ tịch và Phó Chủ tịch Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam — và GS.VS Vũ Tuyên Hoàng, GS Hồ Uy Liêm — Chủ tịch và Phó Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam — về việc tiếp nhận Trung tâm về ngôi nhà chung của Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật VN. Và, theo chỉ đạo của GS.VS Vũ Tuyên Hoàng để nhấn mạnh chức năng nghiên cứu và mở rộng phạm vi hoạt động của Trung tâm, Trung tâm đã đổi tên thành: Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc.

Từ đây, dưới sự “đỡ đầu” vô tư, nhiệt thành của GS.VS Vũ Tuyên Hoàng, ông hòa vào những hoạt động hội thảo, tọa đàm khoa học, sự kiện biểu diễn nghệ thuật, tổng kết, mừng thọ các giáo sư, các nhà khoa học lão thành… Dù địa điểm diễn ra ở gần hay xa Hà Nội, ông đều đến dự trong tấm chân tình hoan hỉ. Ông đặc biệt quan tâm tới mảng nghiên cứu khoa học, tạo điều kiện cung cấp kinh phí từ quỹ khoa học của Liên hiệp Hội làm cơ sở để thực hiện các đề tài nghiên cứu cấp Bộ như: Nghệ thuật múa rối nước dân gian, Tìm về cội nguồn Quan họ, Nghiên cứu tổng hợp những giá trị nghệ thuật của Đào Tấn… Các đề tài trên đã được nghiệm thu và xuất bản thành sách phục vụ bạn đọc.

Năm 2008, Giáo sư Viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng mất đột ngột ở tuổi 70. Tinh thần của GS.VS Vũ Tuyên Hoàng truyền lại đã giúp Trung tâm vẫn luôn được sự quan tâm của các đồng chí lãnh đạo qua các nhiệm kỳ của Liên hiệp Hội, cùng với tinh thần trách nhiệm, sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của Ban giám đốc, các đồng chí phụ trách bộ phận chuyên môn.

Bức tranh cuối cùng của GSVS Vũ Tuyên Hoàng vẽ trước khi mất.

Tạp chí Văn hiến Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc đã phát triển cả về chất và số lượng, địa bàn hoạt động không chỉ ở Hà Nội mà còn mở rộng trên cả ba miền đất nước với nhiều đơn vị trực thuộc. Để tương ứng với chức năng, nhiệm vụ phát triển mới — toàn diện và sâu rộng hơn — năm 2019, Trung tâm đã được chuyển thành Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc.

Bài viết này của tôi được thực hiện nhân dịp kỷ niệm 25 năm ngày thành lập Viện (01/6/2000 – 01/6/2025). Tuy nhiên, năm nay Viện không tổ chức kỷ niệm đúng dịp theo lệ thường, bởi Giáo sư Hoàng Chương — Tổng Giám đốc, Viện trưởng, người sáng lập và lãnh đạo Viện — đã đi xa vào ngày 05/6/2025. Nhân dịp này, trong tôi dâng lên cảm nhận về một “nhân duyên” đặc biệt giữa hai con người:GS Hoàng Chương – nhà khoa học văn hóa nghệ thuật, người sáng lập và lãnh đạo Viện và GS.VS Vũ Tuyên Hoàng – nhà khoa học công nghệ, người “trợ duyên” cho sự phát triển để Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc có được những thành quả hôm nay.

Và, cùng trong năm 2021, cả hai nhà khoa học đều vinh dự được Chủ tịch nước Cộng hòa XHCN Việt Nam phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.GS.VS, AHLĐ Vũ Tuyên Hoàng và GS, AHLĐ Hoàng Chương — hai bậc trí tuệ lớn, hai tấm lòng vì khoa học và văn hóa dân tộc — vẫn luôn ở trong lòng chúng tôi với niềm biết ơn và trân quý sâu sắc.