Luật sư Hồ Vương Quốc Sử chia sẻ với phóng viên về 8 điểm mấu chốt và lộ trình xử lý hiệu quả khi phát sinh tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hoá quốc tế bằng đường biển.
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử – Giám đốc Công ty Luật TNHH LS và Cộng sự (LS Law Firm).
Phóng viên: Xin luật sư cho biết vì sao những nằm gần đây tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hoá quốc tế bằng đường biển lại nở rộ?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Vận tải biển là huyết mạch của thương mại toàn cầu. Nhưng có sự khác biệt pháp luật giữa các quốc gia, tính kỹ thuật cao của vận chuyển, cùng độ phức tạp của chứng từ (đặc biệt là vận đơn/Bill of Lading) khiến tranh chấp phát sinh thường xuyên như: hư hỏng/mất mát hàng, chậm giao, giao sai người khi không xuất trình vận đơn gốc, phí lưu tàu/lưu bãi, hoặc phủ nhận trách nhiệm giữa người vận chuyển theo hợp đồng và người vận chuyển thực tế.
Do đó, doanh nghiệp cần chuẩn hóa ngay từ “bàn đàm phán hợp đồng” để tránh rủi ro, không đợi đến khi “xuống cảng” mới vá lỗi.
Phóng viên: Những quy định pháp luật nào mà doanh nghiệp cần nắm vững để bảo vệ quyền lợi của mình?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Tại Việt Nam đã có những quy định pháp luật cụ thể là: Bộ luật Hàng hải 2015 (điều khoản về hợp đồng vận chuyển, giới hạn trách nhiệm, thời hiệu), Bộ luật Dân sự 2015, Luật Thương mại 2005.
Theo thông lệ quốc tế chúng ta có: Quy tắc Hague–Visby (tinh thần được tham chiếu rộng rãi), cùng thực tiễn thương mại và tập quán ngành.
Về điểm chiến lược cần quan tâm: Trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài, các bên được quyền thỏa thuận luật áp dụng và cơ quan/tổ chức giải quyết tranh chấp (Trọng tài/Tòa án), miễn thỏa thuận rõ ràng, khả thi khi thi hành thì dễ dàng giải quyết tranh chất khi có phát sinh.
Ngoài ra, nên cài sẵn trong hợp đồng bộ điều khoản “chống đạn” như:
– Governing Law & Dispute Resolution: Hợp đồng cần nêu rõ luật áp dụng; Trọng tài (tổ chức, seat, ngôn ngữ), thi hành theo Công ước New York.
– Time Bar & Notice: thời hạn thông báo tổn thất, cơ chế gia hạn thời hiệu bằng thỏa thuận.
– Delivery Against Original B/L: nguyên tắc xuất trình bản gốc; ngoại lệ kèm bảo lãnh ngân hàng và bồi hoàn.
– Limitation of Liability: tái khẳng định mức trần; điều khoản khai giá/bảo hiểm hàng hóa để vượt trần khi cần.
– Laytime/Demurrage/Dispatch: định nghĩa, phương pháp tính, chứng cứ (SOF).
– Actual vs. Contractual Carrier: ghi nhận rõ vai trò và trách nhiệm từng bên tham gia vận chuyển thực tế.
Phóng viên: Dạng tranh chấp thường gặp trong hợp đồng vận chuyển hàng hoá quốc tế bằng đường biển?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Đối với người vận chuyển thì: hư hỏng/mất mát, chậm trả hàng, giao sai người khi không có vận đơn gốc, vận đơn giả mạo.
Còn đối với người giao/nhận/thuê vận chuyển thì giao muộn, từ chối/nhận hàng trễ, hàng nguy hiểm làm phát sinh tổn thất cho tàu/cho hãng.
Phóng viên: Xin luật sư cho biết “Hai họ hợp đồng – hai cấu trúc rủi ro” có nghĩa là gì?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Để tránh rủi ro thì khi xác lập hợp đồng, các bên cần lưu ý đến cấu trúc, mục tiêu hướng đến cụ thể và đặc biệt là vấn đề “Hai họ hợp đồng – hai cấu trúc rủi ro” như:
– Hợp đồng theo chuyến (Charterparty): linh hoạt về hành trình, xếp dỡ, giá cước; phù hợp hàng rời/hàng khối lượng lớn. Rủi ro nằm ở điều khoản tùy biến, nếu soạn thảo sơ sài rất dễ “đứt gãy” khi xảy ra sự cố.
– Hợp đồng theo chứng từ vận chuyển (thường thể hiện qua B/L): phổ biến với hàng container; vận đơn vừa là bằng chứng hợp đồng, biên lai nhận hàng, vừa có chức năng chứng từ sở hữu. Rủi ro tập trung ở khâu giao hàng đúng người/đúng chứng từ và điều khoản miễn trừ/giới hạn trách nhiệm. Vì vậy cần phải xác định “họ” rõ ràng để tránh phát sinh tranh chấp.
Phóng viên: Để giảm thiểu rủi ro xuống mức thấp nhất và hạn chế tranh chấp phát sinh khi giao kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế, các doanh nghiệp cần quan tâm những nội dung gì?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Để giảm thiểu rủi ro xuống mức thấp nhất và hạn chế tranh chấp phát sinh khi giao kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế, các doanh nghiệp cần quan tâm và “khóa chặt” trong hợp đồng tám điểm pháp lý mấu chốt, cụ thể:
– Thứ nhất, thẩm quyền và cơ chế giải quyết tranh chấp:
Ưu tiên Trọng tài bởi tính chuyên môn, bảo mật, khả năng thi hành phán quyết quốc tế; chỉ định rõ tổ chức trọng tài, địa điểm, ngôn ngữ, số lượng trọng tài viên. Nếu chọn Tòa án, cần xác định tòa có thẩm quyền và khả năng công nhận và thi hành ở nơi bên có tài sản.
– Thứ hai, Luật áp dụng:
Luật áp dụng cho hợp đồng và thỏa thuận trọng tài cần tách bạch rõ ràng. Tránh mập mờ vì mỗi hệ luật có quy tắc về giới hạn trách nhiệm, thời hiệu, chứng cứ… khác nhau, khi không thỏa thuận rõ sẽ không áp dụng thi hành được.
– Thứ ba, thời hiệu và thời hạn khiếu nại:
Với khiếu nại mất mát, hư hỏng, thời hiệu thường rất ngắn, thực tiễn phổ biến là khoảng 1 năm kể từ ngày trả hàng hoặc đáng lẽ phải trả. Trường hợp hợp đồng thuê tàu (charter party) thì có thể áp dụng mốc khác. Luôn ghi nhận thời hạn thông báo tổn thất, ví dụ như 14 ngày và gia hạn thời hiệu bằng văn bản khi đàm phán, vì vậy tùy tính chất hàng hóa để áp dụng thời hiệu và thời hạn khiếu nại phù hợp.
– Thứ tư, xác định đúng “bị đơn”:
Phân biệt người vận chuyển theo hợp đồng (Contractual Carrier) và người vận chuyển thực tế (Actual Carrier). Khi phát sinh tranh chấp các bên cần đọc kỹ B/L, hợp đồng, dấu/đầu đề trên chứng từ để xác định chủ thể chịu trách nhiệm trước khi tiến hành khiếu nại hoặc khởi kiện.
– Thứ năm, giới hạn trách nhiệm người vận chuyển:
Việc giới hạn trách nhiệm cũng không kém phần quan trọng, theo thông lệ hàng hóa thường xác lập mức giới hạn theo kiện/đơn vị hàng hoặc theo kg cả bì (bên nào cao hơn). Nếu là hàng giá trị cao, người gửi nên khai giá/insure để vượt giới hạn khi cần.
– Thứ sáu, tiền lưu tàu (demurrage) và thưởng phạt xếp dỡ:
Khi giao kết các bên cần quy định rõ thời gian cho phép (laytime), cơ chế tính demurrage/dispatch, phương thức chứng minh (bảng thời gian làm hàng/Statement of Facts). Nhấn mạnh đây là chi phí hợp đồng – cần thỏa thuận minh bạch để tránh tranh cãi khi có phát sinh tranh chấp.
– Thứ bảy, giao hàng đúng chứng từ:
Hợp đồng cần nêu rõ nguyên tắc giao hàng chỉ khi xuất trình vận đơn gốc, ngoại lệ (nếu có) kèm thư bảo lãnh/đảm bảo ngân hàng và cơ chế bồi hoàn, nhằm giảm thiểu rủi ro “giao chui”.
– Thứ tám, chuẩn hóa kênh chứng cứ:
Quy định giám định độc lập, phạm vi và thời điểm giám định; lưu trữ hình ảnh/biên bản giao nhận, packing list, manifest, thư dự kháng (letter of protest), thư bảo lưu (reservation)… để “đặt nền” cho thương lượng/khởi kiện.
Phóng viên: Thưa luật sư vậy khi phát sinh tranh chấp, các doanh nghiệp cần thực hiện những gì để đảm bảo quyền lợi của mình?
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử: Khi phát sinh tranh chấp, các doanh nghiệp cần thực hiện 8 bước sau để đảm bảo quyền lợi của mình, cụ thể:
Bước 1 – Kích hoạt ứng phó sớm: thông báo tổn thất ngay khi phát hiện; cử đầu mối pháp lý; giữ nguyên hiện trạng trong khả năng để giám định.
Bước 2 – Bảo toàn chứng cứ: lập biên bản, mời giám định độc lập; gom đủ bộ chứng từ: hợp đồng, B/L, HBL/MBL (nếu có), booking, SOF, phiếu giao nhận, CMR/biên bản bàn giao tại cảng.
Bước 3 – Thông báo khiếu nại đúng hạn: gửi notice of claim bằng văn bản theo mẫu đã chuẩn hóa nội bộ; ghi nhận thời điểm nhận/trả hàng.
Bước 4 – Mở thương lượng có kiểm soát: đặt mục tiêu, biên độ, phương án bảo đảm (bank guarantee/escrow); cân nhắc hòa giải (mediation) để tiết kiệm chi phí và bảo mật.
Bước 5 – Cố định thời hiệu: nếu thương lượng kéo dài, đề nghị thỏa thuận gia hạn thời hiệu hoặc nộp đơn trọng tài/khởi kiện để “khóa” thời hiệu.
Bước 6 – Lựa chọn diễn đàn tối ưu: ưu tiên Trọng tài hàng hải/Trọng tài thương mại có kinh nghiệm; xác định nơi có tài sản để bảo đảm thi hành.
Bước 7 – Chiến lược chứng minh: bám trục nguyên nhân – thiệt hại – quan hệ nhân quả – cơ sở pháp lý; làm rõ miễn trừ/giới hạn trách nhiệm (nếu là bị đơn) hoặc phản bác miễn trừ (nếu là nguyên đơn).
Bước 8 – Thi hành phán quyết: chuẩn bị hồ sơ công nhận/cho thi hành tại nơi đối phương có tài sản; tính toán chi phí – thời gian – truyền thông để bảo vệ uy tín chuỗi cung ứng.
Phóng viên: Vậy khi nào doanh nghiệp mới nên gặp luật sư? (cười)
Luật sư Hồ Vương Quốc Sử:
– Khi Hợp đồng có điều khoản mơ hồ về luật áp dụng hoặc thẩm quyền;
– Hàng giá trị cao/dễ hư hỏng; tuyến vận chuyển phức tạp, multi-leg;
– Cần gia hạn thời hiệu hoặc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo toàn tài sản đối phương;
– Doanh nghiệp muốn chuẩn hóa mẫu hợp đồng và quy trình khiếu nại nội bộ.
Trong vận tải biển quốc tế, việc phòng ngừa từ khâu soạn thảo quan trọng không kém – thậm chí quyết định – so với “chữa cháy” khi tranh chấp phát sinh. Vì vậy, doanh nghiệp nên thiết kế hợp đồng chuẩn, khóa chặt 8 điểm pháp lý mấu chốt, đồng thời vận hành lộ trình xử lý tranh chấp chặt chẽ để bảo vệ lợi ích hợp pháp, duy trì mạch vận hành chuỗi cung ứng và giảm thiểu tổn thất.
Bài viết phục vụ mục đích thông tin chung và không thay thế ý kiến tư vấn pháp lý cho trường hợp cụ thể. Khi cần, Quý doanh nghiệp nên tham vấn luật sư có kinh nghiệm trong vận tải biển và giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế tại LS LawFirm, địa chỉ số 38, đường 37 Khu đô thị Vạn Phúc, phường Hiệp Bình, TP. Hồ Chí Minh, ĐT: 0908 192 615, Email: su.ho@lslawfirm.com.vn để được hỗ trợ./.
PV
