Đây là một trong hai câu thơ đề từ cho bài thơ “Ta về” của nhà thơ Tô Thùy Yên (1938 – 2019) viết năm 1985, sau 10 năm “học tập, cải tạo” dưới chế độ ta vì cái chức “thiếu tá tâm lý chiến của Việt Nam Cộng hòa”. Sau này, ông còn bị đi “học tập cải tạo” thêm 3 năm nữa cho đủ con số 13 xui xẻo. Và đến năm 1995 ông cùng gia đình phải đi Mỹ theo dạng tỵ nạn chính trị ở Houston, tiểu bang Texas đến lúc mất nhưng tấm lòng và thơ ông luôn ở cùng đất nước…
Sau năm 2000, Tô Thùy Yên có về nước một hai lần. Tôi không có vinh dự được gặp nhà thơ lớn mà tôi hâm mộ. Nhưng nhà thơ Ngô Thế Oanh kể rằng khi ra thăm bạn bè ở Hà Nội, việc đầu tiên Tô Thùy Yên nhờ là liên hệ với Bộ Công an tìm cho ông được gặp để cám ơn một quản giáo ông coi là ân nhân trong những ngày ông bị cải tạo tại một tỉnh miền núi phía Bắc. Trong thời gian bị tù đày cực khổ do bị quy là một yếu nhân của bên thua cuộc, rơi vào cảnh khốn cùng của một kiếp người, Tô Thùy Yên vẫn giữ được sự “từ tâm” mà ông nói trong bài thơ “Ta về”, không bộc lộ một chút gì là oán thù căm giận. Ông vẫn giữ được sự trầm tĩnh, trân trọng và muốn truyền lại những nét đẹp bất diệt của con người trong những hoàn cảnh bi đát nhất. Tô Thùy Yên nhẹ nhàng chịu đựng và vượt qua tất cả vì cái câu hỏi sâu sắc day dứt nhiều năm trong ông: “Chẳng lẽ cả dân tộc Việt Nam tự mình lại còn muốn khuất thân tôi mọi nối dài thêm nữa một chương hồi lịch sử lầm lạc oan khiên, để tự mình đầy đọa lấy mình thêm nữa hay sao? Và cũng chẳng lẽ đã ba thập niên qua, thời gian của hơn một thế hệ trưởng thành, vẫn chưa đủ để chúng ta khựng tỉnh cơn hả hê hào khí ngất trời ngu muội và vô sỉ, vẫn chưa đủ để chúng ta giải trừ được lòng nghi kỵ cùng sự sợ hãi như những hội chứng tâm thần trước những phải trái cần phân minh, vẫn chưa đủ để chúng ta lương thiện lượng giá phẩm cách làm người của mình, để mà can trường hồi phục được hy vọng, niềm tin và ý chí phải có của một dân tộc hay sao?” (Trả lời phỏng vẫn của nhà thơ Phan Nhiên Hạo năm 2005).
Ý thức ấy làm cho “Ta về”, bài thơ được viết sau 10 năm đi “học tập cải tạo” nơi rừng thiêng nước độc của Tô Thùy Yên lại được cảm nhận như một cuộc trở về đầy hy vọng: “Ta về như lá rơi về cội/ Bếp lửa nhân quần ấm tối nay/ Một chút rượu hồng xin rưới xuống/ Giải oan cho cuộc biển dâu này”. Nhà văn Nhật Chiêu, phát biểu trong một cuộc tưởng niệm sau ngày Tô Thùy Yên mất năm 2019 tại TPHCM đã nhận xét rất đúng: “Sứ mệnh của thơ ca cũng chính là bếp lửa để mọi người đưa tay vào cùng hơ ấm. Thơ Tô Thùy Yên vượt qua mọi phía, phía này hay phía kia để đi tới “bếp lửa nhân quần” đó, đi trên một “con đường lớn” không có phân ly”.
Trong những ngày rét đậm rét hại ở phía Bắc gần rằm tháng chạp Quý Mão, nhớ Tô Thùy Yên chúng ta hãy cùng đọc lại bài thơ kiệt tác “Ta về” để được sưởi ấm bằng ngọn lửa thiêng trong thơ ông, nhà thơ uyên bác nhất, lớn nhất, thuyết phục nhất của tinh thần hòa hợp dân tộc, của tình tự Việt Nam, để đón xuân Giáp Thìn với cơ sở vững chắc nhất đem lại cho chúng ta miền tin về tương lai một Việt Nam nhân văn và thịnh vượng, một Việt Nam thực sự bắt đầu công cuộc hóa rồng.
NGUYỄN THẾ KHOA
Bài thơ TA VỀ (của Tô Thùy Yên)
Tiếng biển lời rừng nao nức giục
Ta về cho kịp độ xuân sang
Ta về – một bóng trên đường lớn
Thơ chẳng ai đề vạt áo phai…
Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ?
Mười năm, đá cũng ngậm ngùi thay
Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp
Chốn rừng thiêng im tiếng nghìn thu
Mười năm, mặt xạm soi khe nước
Ta hoá thân thành vượn cổ sơ
Ta về qua những truông cùng phá
Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may
Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
Nghe tàn cát bụi tháng năm bay
Chỉ có thế. Trời câm đất nín
Đời im lìm đóng váng xanh xao
Mười năm, thế giới già trông thấy
Đất bạc màu đi, đất bạc màu…
Ta về như bóng chim qua trễ
Cho vội vàng thêm gió cuối mùa
Ai đứng trông vời mây nước đó
Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ
Một đời được mấy điều mong ước?
Núi lở sông bồi đã lắm khi…
Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động
Mười năm, cổ lục đã ai ghi?
Ta về cúi mái đầu sương điểm
Nghe nặng từ tâm lượng đất trời
Cảm ơn hoa đã vì ta nở
Thế giới vui từ mỗi lẻ loi
Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa
Làng ta, ngựa đá đã qua sông
Người đi như cá theo con nước
Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng
Ta về như lá rơi về cội
Bếp lửa nhân quần ấm tối nay
Chút rượu hồng đây, xin rưới xuống
Giải oan cho cuộc biển dâu này
Ta khóc tạ ơn đời máu chảy
Ruột mềm như đá dưới chân ta
Mười năm chớp bể mưa nguồn đó
Người thức nghe buồn tận cõi xa
Ta về như hạt sương trên cỏ
Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời
Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt
Tội tình chi lắm nữa, người ơi!
Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ
Mười năm, người tỏ mặt nhau đây
Nước non ngàn dặm, bèo mây hỡi
Đành uống lưng thôi bát nước mời
Ta về như sợi tơ trời trắng
Chấp chới trôi buồn với nắng hanh
Ai gọi ai đi ngoài quãng vắng?
Phải, ôi vàng đá nhắn quan san?
Lời thề truyền kiếp còn mang nặng
Nên mắc tình đời cởi chẳng ra
Ta nhớ người xa ngoài nỗi nhớ
Mười năm, ta vẫn cứ là ta
Ta về như tứ thơ xiêu tán
Trong cõi hoang đường trắng lãng quên
Nhà cũ, mừng còn nguyên mái, vách
Nhện giăng, khói ám, mối xông nền
Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ
Nhà thương khó quá, sống thờ ơ
Giậu nghiêng cổng đổ, thềm um cỏ
Khách cũ không còn, khách mới thưa…
Ta về khai giải bùa thiêng yểm
Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi!
Hãy kể lại mười năm mộng dữ
Một lần kể lại để rồi thôi
Chiều nay, ta sẽ đi thơ thẩn
Thăm hỏi từng cây những nỗi nhà
Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở?
Mười năm, cây có nhớ người xa?
Ta về như đứa con phung phá
Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu
Mười năm, con đã già như vậy
Huống mẹ cha, đèn sắp cạn dầu…
Con gẫm lại đời con thất bát
Hứa trăm điều, một chẳng làm nên
Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn
Hạt lệ sương thầm khóc biến thiên
Ta về như tiếng kêu đồng vọng
Rau mác lên bờ đã trổ bông
Cho dẫu ngàn năm, em vẫn đứng
Chờ anh như biển vẫn chờ sông
Ta gọi thời gian sau cánh cửa
Nỗi mừng ràn rụa mắt ai sâu
Ta nghe như máu ân tình chảy
Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau
Ta về dẫu phải đi chân đất
Khắp thế gian này để gặp em
Đau khổ riêng gì nơi gió cát…
Hè nhà, bụi chuối thức thâu đêm
Cây bưởi xưa còn nhớ trắng hoa
Đêm chưa khuya lắm, hỡi trăng tà!
Tình xưa như tuổi già không ngủ
Bước chạm khua từng nỗi xót xa
Ta về như giấc mơ thần bí
Tuổi nhỏ đi tìm những tối vui
Trăng sáng lưu hồn ta vết phỏng
Trọn đời, nỗi nhớ sáng không nguôi
Bé ơi, này những vui buồn cũ
Hãy sống, đương đầu với lãng quên
Con dế vẫn là con dế ấy
Hát rong bờ cỏ, giọng thân quen
Ta về như nước tào khê chảy
Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ
Thân thích những ai giờ đã khuất?
Cõi đời nghe trống trải hơn xưa
Người chết đưa ta cùng xuống mộ
Đêm buồn, ai nữa đứng bờ ao
Khóc người, ta khóc ta rơi rụng
Tuổi hạc, ôi ngày một một hao
Ta về như bóng ma hờn tủi
Lục lại thời gian, kiếm chính mình
Ta nhặt mà thương từng phế liệu
Như từng hài cốt sắp vô danh
Ngồi đây, nền cũ nhà hương hoả
Đọc lại bài thơ buổi thiếu thời
Ai đó trong hồn ta thổn thức?
Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi
Ta về như hạc vàng thương nhớ
Một thuở trần gian bay lướt qua
Ta tiếc đời ta sao hữu hạn
Đành không trải hết được lòng ta
(7-1985)
