Cốt cách thanh cao và tài năng thiên bẩm, vị Trạng nguyên này đã làm rạng danh đất nước trong những lần đi sứ nhà Nguyên…
Hoa sen trong giếng ngọc
Thời xưa người được chấm đỗ thi Đình có khi còn phải vào yết kiến để vua xét dung mạo rồi mới quyết định cho đỗ hẳn hay không.
Mạc Đĩnh Chi vào ra mắt nhưng vua Trần Anh Tông thấy tướng mạo ông xấu xí có ý không muốn cho đỗ Trạng.
Ông làm bài phú “Ngọc tỉnh liên” (Hoa sen trong giếng ngọc), ca ngợi nết cao quý của bông sen, tự ví mình với hoa quân tử. Vua đọc xong thuận cho ông đỗ Trạng nguyên.
Năm 1308, Mạc Đĩnh Chi với tài năng và đạo đức của mình đã dành được sự tin cậy của triều Trần, lần đầu tiên ông được vua Trần Anh Tông giao cho trọng trách đi sứ nhà Nguyên.
Mạc Đĩnh Chi đã không hổ danh là một tân Trạng Nguyên của Đại Việt với khí phách kiên cường, tinh thần tự tôn dân tộc và tài văn thơ, ứng đối mẫn tiệp trước các đại thần của triều Nguyên.
Buổi tiếp kiến đầu tiên
Ngay lần gặp mặt đầu tiên, vua quan nhà Nguyên đã muốn làm nhụt chí đoàn sứ giả, tự cho mình như mặt trời đỏ, ra vế đối ý kiêu căng:
“Nhật hỏa vân yên, bạch đán thiêu tàn ngọc thố”
Nghĩa là: Mặt trời là lửa, mây là khói, ban ngày thiêu cháy vầng trăng.
Ngoài ra trong vế đối còn có ý tự phụ, cho rằng nước lớn đủ sức thâu tóm nước nhỏ, vế đối còn có ý ám chỉ đối phương yếu và nhát như thỏ.
Nghe xong Mạc Đĩnh Chi đối lại:
“Nguyệt cung, tinh đạn, hoàng hôn xạ lạc kim ô”.
Nghĩa là: “Trăng là cung, sao là đạn, buổi chiều tối bắn rụng mặt trời”.
Vế đối còn rất đẹp về hình ảnh mặt trăng lưỡi liềm giống như cây cung, muôn ngàn vì sao lấp lánh giống như những viên đạn.
Hơn nữa vế đối còn có ý ám chỉ đối phương là con quạ vì kim ô vừa nghĩa là mặt trời, lại vừa có nghĩa là con quạ sắt.
Vua Nguyên thấy mình bị trả miếng rất đau, nhưng hết sức phục tài viên sứ nước Đại Việt. Vì vậy, vua tỏ ra vui vẻ nói:
“Quả là danh bất hư truyền. Lời đồn đại về tài năng của người thật chẳng ngoa. Nói rồi, vua Nguyên sai ban rượu ngon và bắt viên nội giám xuất nhiều vàng bạc trong kho để tặng thưởng Mạc Đĩnh Chi”.
Chim sẻ đậu cành trúc
Một hôm, viên tể tướng nhà Nguyên mời ông vào phủ ngồi, lúc ấy đương hồi tháng 5, tháng 6. Trong phủ, một bức trướng mỏng thêu hình con chim sẻ vàng đậu cành trúc. Mạc Đĩnh Chi vờ tưởng đây là con chim sẻ thực, vội chạy đến bắt.
Quan lại nhà Nguyên cười ồ, cho là người phương xa bỉ lậu, không biết gì. Thấy vậy, Đĩnh Chi liền kéo bức trướng xuống xé đi. Mọi người đều lấy làm lạ hỏi tại sao.
Ông điềm tĩnh trả lời: “Tôi nghe người xưa vẽ cành mai và chim sẻ, chứ chưa thấy vẽ chim sẻ đậu cành trúc bao giờ. Nay trong bức trướng của tể tướng lại thêu cành trúc với chim sẻ”.
“Trúc là bậc quân tử, chim sẻ là kẻ tiểu nhân. Tể tướng thêu như vậy là để tiểu nhân trên quân tử, sợ rằng đạo của tiểu nhân sẽ mạnh, đạo của quân tử sẽ suy. Tôi vì thánh triều mà trừ giúp bọn tiểu nhân”.
Nghe vậy, mọi người đều phục tài của ông.
Kinh thành đông đúc, cũng chỉ có hai người
Trước khi về nước, Mạc Đĩnh Chi và sứ bộ vào triều yết kiến vua Nguyên lần cuối. Vẫn muốn thử tài quan trạng nước Việt, lần này, vua không ra vế đối nữa mà hỏi những câu “mẹo”, đòi hỏi người trả lời phải ứng biến nhanh.
Vua Nguyên hỏi: “Từ khi đến Yên Kinh, ngày nào nhà ngươi cũng cưỡi ngựa đi trên đường thăm phong cảnh, thế ngươi có biết mỗi ngày có bao nhiêu người qua lại trên đường lớn không?”.
Câu hỏi thật là bất ngờ, vua không thử tài văn học mà muốn thử tài quan sát. Sau một lát suy nghĩ, Mạc Đĩnh Chi liền trả lời: “Muôn tâu bệ hạ, hàng ngày trên đường kinh đô chỉ có hai người đi lại”.
Vua Nguyên thấy làm lạ bèn hỏi lại “nhà ngươi nói không đúng, sao lại chỉ có hai người?”.
Mạc Đĩnh Chi bèn thưa: “Thần nói chỉ có hai người là rất đúng ạ. Vì hàng ngày, phàm những người qua lại trên đường thì chẳng vì “danh” cũng vì “lợi” mà thôi, như vậy rõ ràng chỉ có hai người là cầu danh và cầu lợi”.
Đứng trước quyền uy của Thiên triều, ông không hề tỏ ra sợ hãi mà vẫn bình tĩnh ứng đối, điều ấy lại một lần nữa minh chứng cho chí khí và tài năng hơn người của vị Trạng nguyên tài ba này….
Theo Tinhhoa
