Khi gạt nước mắt rời khỏi Đoàn kịch nói Trung ương chuyển sang làm kinh tế để vợ yên tâm theo đuổi giấc mơ nghệ thuật, 2 con gái có điều kiện ăn học thành tài, NSƯT Văn Hải không ngờ gần 30 năm sau, khi trên đỉnh cao của một doanh nhân thành đạt, anh đã dừng sự nghiệp kinh doanh trở về cùng vợ xây dựng Sân khấu Lệ Ngọc, để được trọn đời gắn bó cùng sân khấu và trở thành một trong những nghệ sĩ sân khấu thể hiện hình tượng Bác Hồ thành công nhất của sân khấu Việt Nam hôm nay…
Nguyễn Văn Hải là dân Hà Nội chính gốc, con một gia đình công chức Nhà nước. To cao, đẹp trai, có giọng hát tốt, từ nhỏ anh đã say mê âm nhạc. Anh học đàn ở nghệ sĩ ghi-ta lừng danh một thời Hải Thoại rồi cùng bạn bè lập một ban nhạc trẻ chuyên đánh nhạc đám cưới. Nhưng người lãnh đạo ban nhạc, anh Nguyễn Anh Dũng – một tài hoa nổi tiếng ở Hà Nội thời đó – lại là diễn viên của Đoàn Kịch nói Trung ương (sau này anh Nguyễn Anh Dũng từng làm Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam, anh là chồng của nghệ sĩ điện ảnh Phương Thanh, cả hai anh chị nay đều đã mất).
Nghe lời khuyên của Anh Dũng, sau khi học hết lớp 10, Văn Hải không thi vào đại học như mong muốn của gia đình mà thi vào Đoàn Kịch nói Trung ương để làm diễn viên. Năm 1978, Văn Hải trúng tuyển – là một trong 40 người được chọn từ hàng ngàn thí sinh dự thi. Thời đó, được vào một đoàn nghệ thuật quốc gia như Đoàn Kịch Trung ương là vinh dự gấp nhiều lần so với việc đỗ đại học. Vừa học vừa làm, Văn Hải rất say mê nghiệp diễn và sớm trở thành diễn viên chính thức của Đoàn. Anh được giao nhiều vai diễn đa dạng trong hàng chục vở kịch nổi tiếng. Ở Đoàn Kịch Trung ương, Văn Hải gặp người bạn đời của mình – NSND Lệ Ngọc – người cùng lớp 1978–1982, một nữ diễn viên xinh đẹp, tài năng, cũng yêu và say nghề như anh. Đôi bạn tâm giao ấy tưởng sẽ mãi cùng gắn bó và vươn lên với sân khấu…
Thế nhưng, đôi vợ chồng đắm đuối sân khấu ấy không ngờ đời sống của họ tại đoàn kịch hàng đầu đất nước lại có lúc khó khăn đến vậy. Đầu những năm 1990, sân khấu rơi vào khủng hoảng khán giả. Sau khi sinh hai con, thu nhập của các nghệ sĩ trong đoàn rất thấp, Lệ Ngọc lại bị bệnh tật hành hạ. Gia đình nhỏ của Văn Hải – Lệ Ngọc chao đảo trong vòng xoáy áo cơm, bệnh tật. Không thể để vợ con mãi chịu khổ, sau 16 năm gắn bó với Đoàn Kịch Trung ương, năm 1994, Văn Hải đành dứt áo rời xa ánh đèn sân khấu để chuyển sang làm kinh tế để có tiền chăm lo thuốc thang, cổ vũ cho ước mơ sân khấu của Lệ Ngọc và đảm bảo cho tương lai của hai con gái. Đó là cuộc chia tay rất đau đớn với Văn Hải vì anh từng tưởng mình sẽ gắn bó với nghiệp diễn suốt đời. NSND Lệ Ngọc tâm sự chị từng gạt nước mắt để cho chồng rời xa sân khấu, một tình yêu lớn của anh, và thầm hứa chị sẽ hết lòng với nghề hơn, không chỉ vì mình mà còn vì tình yêu lớn của chồng mình.
Văn Hải vốn có gien thương trường. Cha anh từng là một cán bộ lãnh đạo trong ngành thương nghiệp Hà Nội, gia đình từng có Hãng thuốc lá Cẩm Thủy nổi tiếng trong Thanh Hóa, từng xuất sản phẩm sang Pháp. Rời Đoàn, anh thành lập một doanh nghiệp xuất nhập khẩu ô tô, xe máy và ngày một thành công trên con đường kinh doanh. Tuy vậy, Văn Hải nói anh gần như chưa bao giờ rời xa sân khấu, chưa bao giờ rời xa Đoàn kịch Trung ương. Hàng ngày anh vẫn trao đổi với Lệ Ngọc về hoạt động của chị và Đoàn. Hầu như chưa bao giờ Văn Hải bỏ sót không xem các vai diễn mới của vợ.
Đến đầu những năm 2010, khi Lệ Ngọc nhận nhiệm vụ làm trưởng đoàn biểu diễn của Nhà hát Kịch Việt Nam (khi ấy Đoàn kịch nói Trung ương đã mang tên mới là Nhà hát Kịch Việt Nam), Văn Hải đã trực tiếp tham gia vào việc dựng vở mới và tổ chức biểu diễn theo hướng xã hội hóa của đoàn biểu diễn của Lệ Ngọc, giúp Lệ Ngọc đạt nhiều thành công.
Năm 2016, NSND Lệ Ngọc nghỉ chế độ ở Nhà hát Kịch Việt Nam, nhưng chị vẫn muốn giữ và phát triển nhóm kịch xã hội hóa của chị. Chị bàn với Văn Hải và được anh ủng hộ ngay. Thế là Sân khấu Lệ Ngọc ra đời. Lúc này Văn Hải đã trở thành một ông chủ lớn nhưng vì thương vợ và nhớ nghề, anh vừa tính đường đi nước bước, lo đảm bảo kinh phí cho Sân khấu Lệ Ngọc hoạt động rồi nhận thêm phần dựng vở và tổ chức biểu diễn.
Sân khấu Lệ Ngọc phát triển thần tốc, mỗi năm dàn dựng bốn năm vở, luôn đầy ắp khán giả mỗi buổi diễn ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, tham gia liên hoan và đi diễn ở 11 nước Á, Âu, trở thành hiện tượng đặc biệt trong đời sống sân khấu cả nước giữa thời sân khấu khủng hoảng trầm trọng. Sự phát triển của Sân khấu Lệ Ngọc giúp Văn Hải đi đến một quyết định làm ngạc nhiên bạn bè, đồng nghiệp: anh chính thức dừng hoạt động kinh doanh thương mại, giải thể doanh nghiệp và chung vai sát cánh với vợ trong vai trò giám đốc sản xuất và chỉ đạo nghệ thuật của Sân khấu Lệ Ngọc. Nhiều bạn bè doanh nhân tiếc cho anh khi công việc kinh doanh của Văn Hải đang rất thuận lợi, uy tín của anh trên thương trường rất cao, những lợi nhuận lớn đang chờ anh phía trước thì anh lại chấm dứt để trở về với sân khấu. Họ đâu biết dù là một người đàn ông rất mạnh mẽ, quyết đoán, thực ra Văn Hải là tuýp người lụy tình, luôn biết hy sinh cho những người thương yêu và kinh doanh chỉ là việc chẳng đặng đừng, sân khấu mới là niềm mê đắm lớn nhất của anh. 30 năm làm doanh nhân, anh đã thành công lớn, đã có một cơ ngơi bề thế, đã lo cho hai con du học tại Anh Quốc thành danh và có công ăn việc làm bền vững, anh đã có vốn liếng đủ lo chuyện cơm áo cả đời của gia đình. Giờ là lúc anh dừng lại, rời thương trường để về với kịch trường. Và anh tình nguyện là người đứng phía sau vợ để toàn tâm toàn ý xây dựng và phát triển Sân khấu Lệ Ngọc.
Ở tuổi lục tuần và sau 30 năm xa sàn diễn, Văn Hải nghĩ mình trở về với sân khấu chỉ là để giúp vợ làm nhà quản lý và tham gia dàn dựng vở diễn. Anh là trụ cột, là bộ óc của Sân khấu Lệ Ngọc, vui với những thành công tiếp thành công của nó ở trong nước và 11 nước Âu Á là đã mãn nguyện. Anh không nghĩ là mình lại có cơ hội làm diễn viên rồi đạt được những thành tựu mọi nghệ sĩ sân khấu đều mong ước.
Việc ấy xảy ra vào năm 2019, khi đạo diễn, NSND Lê Hùng dựng vở “Thị Nở Chí Phèo” cho Sân khấu Lệ Ngọc, Văn Hải là trợ lý đạo diễn. Đang tập nửa chừng thì diễn viên đóng vai Bá Kiến xin nghỉ. Không kiếm đâu ra người thay vai, NSND Lê Hùng cười bảo Văn Hải: “Nếu không muốn cho vở đổ thì chú phải thay vai thôi”. Thế là Văn Hải bất đắc dĩ phải làm Bá Kiến. May mà do làm trợ lý đạo diễn, Văn Hải đã thuộc lòng lời thoại nên chỉ sau một hai buổi tập, anh đã nhập vai Bá Kiến trơn tru làm Lê Hùng rất bằng lòng, ông đùa Văn Hải: “Trời sinh ra chú để làm Bá Kiến”. Từ đó, NSND Lệ Ngọc và anh chị em nghệ sĩ Sân khấu Lệ Ngọc khích lệ anh nhận những vai phù hợp với tuổi tác. Ban đầu Văn Hải còn lo bị mọi người dị nghị đã là ông chủ lớn còn trở về kiếp con hát và trong xã hội hiện nay anh thấy nghệ sĩ sân khấu vẫn rất bị coi thường, quan niệm “xướng ca vô loài” vẫn rất nặng nề. Nhưng rồi tình yêu sân khấu đã giúp anh vượt qua tất cả.
Đến giờ này Văn Hải đã có 13 vai diễn trong các vở diễn rất được hoan nghênh của Sân khấu Lệ Ngọc và đạt 6 Huy chương Vàng cá nhân tại các Liên hoan sân khấu trong nước và quốc tế (4 trong nước, 2 quốc tế). Trong đó, thành công nhất có lẽ là vai Đinh Tiên Hoàng trong “Làm vua” và nhất là vai Hồ Chủ tịch trong “Lá đơn thứ 72”. Không phải ngẫu nhiên mà vở diễn “Lá đơn thứ 72” vừa ra đời đã được khắp nơi chào đón, trở thành một trong những vở diễn ăn khách nhất của Sân khấu Lệ Ngọc, trong 6 tháng đã có hơn 80 xuất diễn và chưa đến 3 năm đã có hơn 300 xuất diễn trong và ngoài nước.
Thành công của “Lá đơn thứ 72” được bắt đầu bằng việc xây dựng thành công hình tượng Bác Hồ. Và NSUT Văn Hải đã làm được điều rất khó khăn đó. Hình tượng Hồ Chí Minh của NS Văn Hải như một con người vĩ đại mà bình thường, giản dị, nghiêm minh mà nhân ái, bao dung, cương trực, thẳng thắn mà sâu sắc, tinh tế. Ta nhận ra Bác Hồ của NSUT Văn Hải chính là con người quen thuộc đã từng nói những câu làm trào nước mắt toàn dân tộc: «Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bực là làm sao đất nước ta hoàn toàn độc lập, nhân dân ta hoàn toàn tự do. Đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo dài mặc, ai cũng được học hành” và nay thêm câu “ai cũng được công lý bảo vệ”. Tuy vẫn phải theo xu hướng xã hội mong muốn là người thể hiện hình tượng Bác phải có ngoại hình và giọng nói giống Bác nhưng NS Văn Hải đã tập trung thể hiện tinh thần, tâm hồn Hồ Chí Minh nhiều hơn trong vai diễn này. Các cảnh diễn có sự xuất hiện của Bác đều chân thật và gây xúc động mạnh mẽ. Khi đảm nhận vai Bác Hồ trong “Lá đơn thứ 72”, vai diễn lớn nhất và khó khăn nhất trong cuộc đời sân khấu của mình, NS Văn Hải hiểu rõ những hạn chế và khó khăn thách thức anh phải vượt qua. Nhưng tình yêu đối với Bác, lòng yêu nghề, tinh thần lao động nghiêm túc, sự cộng hưởng sáng tạo với một tập thể tài năng đã làm Văn Hải vượt mọi khó khăn, thách thức, thực sự thăng hoa, sáng tạo một hình tượng Bác Hồ thành công hơn mọi mong đợi.
“Chuyện của một con người là nhỏ sao?”, câu hỏi nghiêm khắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh với thư ký thân tín Vũ Kỳ cũng như lời nhắn nhủ của Bác với Viện trưởng kiểm sát tối cao: «Chuyện của một con người nhưng nó liên quan đến công lý của cả một đất nước». Đó là nỗi thao thức khôn nguôi của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công lý, công bằng cho mỗi con người, mỗi công dân nhất là khi họ gặp hoạn nạn, oan trái, bất công. Nghệ thuật biểu diễn và đài từ của Văn Hải chưa bao giờ chân thật, rung động và có chiều sâu như khi anh thể hiện hình tượng của Bác. Càng diễn Văn Hải ngày càng nhuần nhuyễn trong từng động tác lời nói, càng cho thấy chất Hồ Chí Minh sâu lắng trong hình tượng nhân vật, được khán giả trong nước và các nước Lào, Trung Quốc, Campuchia, Nga hoan nghênh nhiệt liệt. Sức hút của hình tượng Hồ Chí Minh trong vở diễn đã tạo nên kỷ lục hơn 300 buổi diễn chỉ trong 3 năm cho vở “Lá đơn thứ 72” của Sân khấu Lệ Ngọc, điều không tưởng đối với một chính kịch ngay cả ở thời hoàng kim.
Tình yêu đối với Bác, kinh nghiệm và cảm xúc sâu sắc trong hình tượng Hồ Chí Minh ở vở “Lá đơn thứ 72” đã giúp NS Nguyễn Hải thể hiện rất chững chạc, thuần thục một lần nữa hình tượng Hồ Chí Minh thời kháng chiến chống Pháp trong vở diễn đầy chất sử thi “Mệnh lệnh từ trái tim” cũng của Sân khấu Lệ Ngọc về Đại tướng Võ Nguyên Giáp và chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ. Đây là một vở diễn được đầu tư lớn với hàng trăm diễn viên, chỉ diễn được 3 buổi ở Nhà hát Lớn và Cung Hữu Nghị Hà Nội nhưng đã để lại dấu ấn rất đậm nét trong dịp cả nước kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên…
Sự xuất sắc của NSUT Văn Hải trong thể hiện hình tượng Bác Hồ đã đem lại cho anh huy chương vàng trong Liên hoan Sân khấu Thử nghiệm Quốc tế tại VN năm 2022, Giải Hoa Dâm bụt tại Liên hoan Sân khấu Quốc tế tại Nam Ninh, Trung Quốc 2023, Bằng khen của Quốc hội CHDCND Lào 2024, sự hoan nghênh nhiệt liệt của kiều bào ta và khán giả Liên bang Nga tháng 7/2025 vừa qua. Và phần thưởng lớn nhất đã đến với anh: Trong Concert Quốc gia Đặc biệt với chủ đề “80 năm hành trình Độc Lập – Tự Do – Hạnh Phúc” do Bộ VHTT&DL tổ chức đêm 1/9/2025 tại Sân Vận động Quốc gia Mỹ Đình, NSUT Văn Hải đã được mời thể hiện hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh với mong muốn: “Sự tham gia của nghệ sĩ không chỉ góp phần tôn vinh tinh thần và tầm vóc vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua ngôn ngữ sân khấu giàu biểu cảm và chiều sâu của nghệ thuật, mà còn lan tỏa rộng rãi hình ảnh, tư tưởng và đạo đức cách mạng của Bác đến đông đảo công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay” (Trích thư mời ngày 22/8/2025 của Bộ VHTT&DL gửi NSUT Văn Hải Sân khấu kịch Lệ Ngọc).
Đối với một nghệ sĩ, đây có lẽ không có hạnh phúc nào bằng. Xin chúc mừng NSUT Văn Hải và chờ đợi xem anh thể hiện hình tượng của Bác trong Concert Đặc biệt Quốc gia “80 năm hành trình Độc Lập – Tự do – Hạnh phúc”…
PHƯƠNG ANH
