Ngày 22/6/2023 Chủ tịch nước đã ký Quyết định 724/QĐ-CTN phong danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân lần thứ 10 cho 77 nghệ sĩ. Trong số các nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu nghệ sĩ nhân dân lần này có Tuyết Thanh, nghệ sĩ hát lão thành của Đoàn ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam (nay là Nhà hát Đài TNVN).
NSND Tuyết Thanh
Tuyết Thanh tên thật là Đồng Thị Tuyết Thanh, sinh ngày 29 /11/1942 tại Hà Nội. Ngay từ lúc còn nhỏ, Tuyết Thanh tham gia đội ca hát thiếu nhi Sơn Ca của Đài Tiếng nói Việt Nam cùng với Kim Oanh, Bích Liên, Anh Đào, Thanh Huyền…
Năm 1960 bà bắt đầu sự nghiệp ca hát ở Đài Tiếng nói Việt Nam. Với chất giọng soprano trong sáng, sang trọng hiếm có, từ hát trong dàn đồng ca, bà mau chóng trở thành giọng ca chính (solist) của Đoàn ca nhạc Đài TNVN, cơ quan truyền thông chủ lực của đất nước lúc bấy giờ. Trong những năm đất nước có chiến tranh, bà cùng các nghệ sĩ của Đoàn ca nhạc Đài TNVN, với tư cách nghệ sĩ-chiến sĩ, đã vào chiến trường nhiều lần để biểu diễn phục vụ bộ đội ngay trên chiến hào. Đây là những năm bà hoạt động hừng hực với sức trẻ không biết mệt mỏi. Những bài hát bà đã hát và được phát trên làn sóng Đài TNVN trong những năm ấy đến bây giờ vẫn còn là đỉnh cao như Nổi trống lên rừng núi ơi (Hoàng Vân, 1965), Bài ca Hà Nội (Vũ Thanh, 1967)… Đặc biệt, một trong những bài hát ghi dấu ấn đầu tiên về giọng ca nổi bật của bà là Tiếng hò trên đất Nghệ An (Tân Huyền, 1964). Bài hát này bà đã biểu diễn trực tiếp cho Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần.
Có thể nói tên tuổi bà được biết đến rộng rãi chính vì đã gắn liền với cuộc đấu tranh giải phóng lừng lẫy của dân tộc từ hơn 60 năm trước. Nhiều bài hát mà bà là người thể hiện đầu tiên, cho tới hôm nay vẫn còn là đỉnh cao, có bài vẫn chưa có ai vượt qua như Bến cảng quê hương tôi (Hồ Bắc), Miền Nam nhớ mãi ơn Người (Lưu Cầu & Trần Nhật Lam), Việt Bắc nhớ Bác Hồ (Phạm Tuyên), Người mẹ miền Nam tay không thắng giặc (Thuận Yến), Anh giải phóng quân ơi (Lê Việt Hòa), Bác Hồ sống mãi với Tây Nguyên (Lê Lôi), Người Châu Yên em bắn máy bay (Trọng Loan), Hoa sen Tháp Mười (Trương Quang Lục)…
Tiếng hát của bà còn được dùng làm vũ khí binh vận đặc biệt hiệu quả trên làn sóng điện của Đài Phát thanh Giải phóng.
Đất nước thống nhất, song song với học tập kỹ thuật thanh nhạc dưới sự hướng dẫn của chuyên gia nước ngoài sang trực tiếp giảng dạy, bà tiếp tục thể hiện nhiều bài hát về chủ đề dựng xây đất nước đi sâu vào lòng người như Hát với người thợ xây (Đặng Nhất Mai), Ai đẹp hơn anh người chiến sĩ biên cương (Ngô Quốc Tính), Mùa xuân hạnh phúc và niềm tin (Tô Hải), Như thể mẹ hiền (Nguyễn Xuân Khoát), Nơi anh đứng (Đỗ Bằng & Hữu Thanh), Trăng sáng trên rừng quế (Trọng Loan), Bài ca người chiến sĩ áo trắng (Hoàng Vân), Tuổi xanh Mộc Châu (Hoàng Tạo), Nghe câu hát văn chiều nay (Nguyễn Cường), Người chiến sĩ ấy (Hoàng Vân), Việt Nam quê hương tôi (Đỗ Nhuận, song ca cùng Kiều Hưng), Tình ta biển bạc đồng xanh (Hoàng Sông Hương, song ca cùng Phan Huấn), Muôn nẻo đường quê hương (Phó Đức Phương, song ca cùng Kiều Hưng)…
Năm 1980 bà được đào tạo ở bậc đại học tại khoa Thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Sau khi tốt nghiệp vào năm 1983, bà trở lại Đài TNVN tiếp tục cống hiến với niềm say mê mới. Với tư cách là solist chủ lực của Đoàn ca nhạc Đài TNVN, bà tiếp tục đơn ca những bài hát giành riêng cho mình và tham gia lĩnh xướng hàng trăm bài hát và hợp xướng, trong đó rất nhiều bài là tác phẩm thu thanh toàn bích đi vào lòng người như Hoa sen Tháp Mười (Trương Quang Lục), Tiếng gọi núi rừng (Nguyễn An), Trên thảo nguyên Mộc Châu (Phạm Tuyên), Bình minh ngày mới (Nguyễn Đức Toàn), Người mẹ và thành phố biển (Hồng Đăng), Gửi tới Lenin (Nguyễn Văn Quỳ)…
Bà còn thực hiện một series các bài hát về nông nghiệp đặc sắc mà chưa ca sĩ nào có như Hạt lúa tình người (Tạ Đức), Tiếng hát trên đồng lúa Nam Hà (Xuân Giao), Hương lúa chiêm xuân (Văn Dung), Kỷ niệm một vùng quê lúa (Hồng Đăng), Hẹn mùa mười tấn năm sau (Tô Hải), Cây lúa Hải Phòng mang tình người biên cương (Phong Kỳ)…
Năm 1988, sau gần 30 năm cống hiến cho nền âm nhạc cách mạng, Tuyết Thanh đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú đợt 2.
Năm 1993 bà nghỉ theo chế độ nhưng được Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam mời làm cộng tác viên thường xuyên. Bà đã tham gia đóng 3 vở nhạc kịch cùng các đồng nghiệp của nhà hát này. Đó là: Lửa và hoa (Đinh Quang Hợp), Viên đạn thần (Der Freischütz, vở opera nổi tiếng của nhà soạn nhạc người Đức Carl Maria Von Weber) và Cuộc sống Paris (La Vie Parisienne), vở operet (opera ngắn) của Jacques Offenbach. Các vở này đều do các chuyên gia của Pháp và Đức trực tiếp tham gia dàn dựng. Đồng thời, bà vẫn tiếp tục là cộng tác viên thường xuyên của Đoàn ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam trong việc dạy hát cho Câu lạc bộ đàn và hát dân ca của Đài, đồng thời còn dạy hát tại nhà.
Trong lịch sử 75 năm của Đoàn ca nhạc Đài TNVN kể từ khi thành lập tháng 05/1949 đến nay, nếu giọng nam xuất sắc nhất là NSND Trần Khánh (được truy tặng danh hiệu NSND năm 2007, tức là 26 năm sau khi qua đời, vì lúc còn sống ông cũng không được phong tặng danh hiệu này), thì có thể nói giọng nữ xuất sắc nhất chính là Tuyết Thanh. Giọng hát của bà được lưu trữ tại Trung tâm Âm thanh, Đài TNVN với số lượng hàng ngàn bản thu chất lượng, thuộc vào hàng nghệ sĩ được thu thanh nhiều nhất.
Với 33 năm công tác tại Đoàn ca nhạc Đài TNVN và 9 năm tại Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam, cuộc đời hoạt động nghệ thuật của bà thật là phong phú và dài lâu hiếm có. Việc bà được phong tặng danh hiệu NSND lần này là rất muộn màng nhưng dù sao vẫn còn hơn không bao giờ. Đó là dấu chấm hoàn chỉnh cho sự nghiệp ca hát sáng chói của người nghệ sĩ suốt đời vì sự nghiệp âm nhạc cách mạng.
Tuyết Thanh (thứ 5 từ phải sang) trong operet Cuộc sống Paris (La Vie Parisienne) của nhạc sĩ Jacques Offenbach do Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ Kịch VN trình diễn
Tuyết Thanh cùng đồng nghiệp và chuyên gia thanh nhạc Đức (Từ phải sang: nhạc sĩ Cao Việt Bách, chuyên gia Đức, Tuyết Thanh, Vân Khánh và Phan Phúc)
Tuyết Thanh và Bạch Kim trong operet Cuộc sống Paris (La Vie Parisienne) của nhạc sĩ Jacques Offenbach
Cùng được phong tặng danh hiệu NSND với Tuyết Thanh lần này có hai gương mặt nghệ sĩ kỳ cựu rất xứng đáng mà lẽ ra phải được phong tặng từ lâu là Bích Việt và Dương Minh Đức. Các nghệ sĩ quen thuộc với khán thính giả xa gần của Nhà hát CMNVN như Đức Long, Thanh Vinh, Ngọc Khang cũng được phong NSND lần này.
Là một thính giả yêu mến giọng hát Tuyết Thanh hơn 50 năm qua, tôi cảm thấy hết sức hạnh phúc thay cho bà và xin kính chúc bà mạnh khỏe, hạnh phúc và sống thật lâu, như người xưa thường nói là “thi gan cùng tuế nguyệt”, để xem đất nước đổi thay ra sao, để vượt xa ước mong nho nhỏ “sống được thêm vài năm” mà bà nói vui sau khi nghe tin vui này.
Hà Nội, tháng 3 năm 2024
Vũ Đỗ Hồng Dương
