Năm 2014, cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger đã có bài viết trên Washington Post với nhiều phân tích chính xác về quyết tâm của Nga với tình hình Ukraine hiện giờ. Một Thế Giới xin giới thiệu lại bài viết.
Thảo luận công khai về Ukraine là chuyện đối đầu mọi thứ. Nhưng chúng ta có biết chúng ta đang đi đâu không? Trong cuộc đời mình, tôi đã chứng kiến bốn cuộc chiến bắt đầu với sự nhiệt tình và ủng hộ của công chúng, tất cả chúng ta không biết kết thúc như thế nào và từ ba cuộc chiến chúng tôi đơn phương rút lui. Thử nghiệm của chính sách là nó kết thúc như thế nào, không phải nó bắt đầu như thế nào.
Vấn đề Ukraine thường được đặt ra như một cuộc thách đố: liệu Ukraine tham gia vào phương Đông hay phương Tây. Nhưng nếu Ukraine muốn tồn tại và phát triển, thì nước này không được là tiền đồn của bên nào chống lại bên kia – nó phải hoạt động như một cầu nối giữa hai bên.
Nga phải chấp nhận điều đó để cố gắng buộc Ukraine trở thành một vệ tinh, và do đó dịch chuyển biên giới của Nga một lần nữa, sẽ khiến Moscow lặp lại các chu kỳ lịch sử tự hoàn thành sứ mệnh trước áp lực qua lại với châu Âu và Mỹ.
Phương Tây phải hiểu rằng, đối với Nga, Ukraine không bao giờ có thể chỉ là một quốc gia xa lạ. Lịch sử Nga bắt đầu từ cái gọi là Kievan-Rus. Tôn giáo Nga bắt nguồn từ đó. Ukraine đã là một phần của Nga trong nhiều thế kỷ, và lịch sử của họ đã gắn liền với nhau trước đó. Một số trận chiến quan trọng nhất cho tự do của Nga, bắt đầu với Trận Poltava năm 1709, đã diễn ra trên đất Ukraine. Hạm đội Biển Đen – phương tiện thể hiện sức mạnh của Nga ở Địa Trung Hải – dựa trên hợp đồng thuê dài hạn ở Sevastopol (tính đến 2014), thuộc Crimea. Ngay cả những nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng như Aleksandr Solzhenitsyn và Joseph Brodsky cũng khẳng định rằng Ukraine là một phần không thể thiếu của lịch sử Nga và thực sự là của Nga.
Liên minh châu Âu phải thừa nhận rằng sự chủ quan mơ hồ của họ và sự phụ thuộc của yếu tố chiến lược vào chính trị trong nước trong đàm phán mối quan hệ của Ukraine với châu Âu, đã góp phần biến một cuộc đàm phán thành một cuộc khủng hoảng. Chính sách đối ngoại là nghệ thuật thiết lập các ưu tiên.
Người Ukraine là nhân tố quyết định. Họ sống trong một đất nước có lịch sử phức tạp và các thành phần đa dạng. Phần phía Tây được hợp nhất vào Liên Xô vào năm 1939, khi Stalin và Hitler chia nhau chiến lợi phẩm. Crimea, 60% dân số là người Nga, chỉ trở thành một phần của Ukraine vào năm 1954, khi Nikita Khrushchev, một người sinh ra ở Ukraine, trao tặng nó như một phần của lễ kỷ niệm 300 năm thỏa thuận giữa Nga với Cossacks. Phía tây phần lớn là người theo Công giáo; phía đông phần lớn là người theo Chính thống giáo của Nga. Phía Tây nói tiếng Ukraina; phía đông chủ yếu nói tiếng Nga. Bất kỳ nỗ lực nào của một phe cánh của Ukraine nhằm thống trị phe kia – như mô hình đã xảy ra – cuối cùng sẽ dẫn đến nội chiến hoặc tan rã. Việc coi Ukraine là một phần của cuộc đối đầu Đông-Tây sẽ làm ảnh hưởng đến bất kỳ triển vọng nào trong nhiều thập kỷ để đưa Nga và phương Tây – đặc biệt là Nga và châu Âu – trở thành một hệ thống hợp tác quốc tế.
Ukraine mới độc lập được 23 năm (tính đến 2014); trước đó nó đã nằm dưới một số hình thức cai trị của ngoại bang kể từ thế kỷ 14. Không có gì đáng ngạc nhiên khi các nhà lãnh đạo của họ không học được nghệ thuật thỏa hiệp, thậm chí ít có cái nhìn lịch sử hơn. Nền chính trị của Ukraine thời hậu độc lập cho thấy rõ ràng rằng gốc rễ của vấn đề nằm ở việc các chính trị gia Ukraine nỗ lực áp đặt ý chí của họ lên những vùng ngoan cố của đất nước, trước hết là bởi phe này, sau đó là phe kia. Đó là bản chất của cuộc xung đột giữa Viktor Yanukovych và đối thủ chính trị chính của ông, bà Yulia Tymoshenko. Họ đại diện cho hai phe của Ukraine và không sẵn sàng chia sẻ quyền lực. Một chính sách khôn ngoan của Mỹ đối với Ukraine sẽ tìm cách để hai miền của đất nước hợp tác với nhau. Chúng ta nên tìm kiếm sự hòa giải, chứ không phải sự thống trị của một phe phái.
Nga và phương Tây, và ít nhất trong số tất cả các phe phái khác nhau ở Ukraine, đã không hành động theo nguyên tắc này. Mỗi điều đã làm cho tình hình tồi tệ hơn. Nga sẽ không thể áp dụng một giải pháp quân sự mà không tự cô lập mình vào thời điểm nhiều đoạn biên giới của nước này đã rất bất ổn. Đối với phương Tây, việc hạ bệ Vladimir Putin không phải là một chính sách; nó là bào chữa cho sự vắng mặt của một chính sách.
Putin nên nhận ra rằng, bất kể ông có bất bình, chính sách áp đặt quân sự sẽ tạo ra một cuộc Chiến tranh Lạnh khác. Về phần mình, Mỹ cần tránh coi Nga như một kẻ thù địch để hướng dẫn các quy tắc ứng xử do Washington thiết lập một cách kiên nhẫn. Putin là một chiến lược gia cứng rắn – trên cơ sở lịch sử Nga. Hiểu được các giá trị và tâm lý của Mỹ không phải là điểm mạnh của ông ấy. Sự hiểu biết về lịch sử và tâm lý người Nga cũng không phải là điểm mạnh của các nhà hoạch định chính sách Mỹ.
Các nhà lãnh đạo của tất cả các bên nên quay lại kiểm tra kết quả, không tạo thế trận cạnh tranh. Đây là khái niệm của tôi về một kết quả tương thích với các giá trị và lợi ích an ninh của tất cả các bên:
1. Ukraine nên có quyền tự do lựa chọn các hiệp hội kinh tế và chính trị của mình, kể cả với châu Âu.
2. Ukraine không nên gia nhập NATO, một lập trường mà tôi đã nêu cách đây 7 năm, khi nó xuất hiện lần cuối.
3. Ukraine nên được tự do thành lập bất kỳ chính phủ nào tương thích với ý chí thể hiện của người dân. Các nhà lãnh đạo khôn ngoan của Ukraine sau đó sẽ chọn một chính sách hòa giải giữa các vùng khác nhau của đất nước họ. Trên bình diện quốc tế, họ nên theo đuổi một thế trận tương tự với Phần Lan. Quốc gia đó không nghi ngờ gì về nền độc lập trọn vẹn và hợp tác với phương Tây trong hầu hết các lĩnh vực nhưng cẩn thận tránh sự thù địch thể chế đối với Nga.
4. Việc Nga sáp nhập Crimea là không phù hợp với các quy tắc của trật tự thế giới hiện có. Nhưng có thể đặt mối quan hệ của Crimea với Ukraine trên cơ sở bớt căng thẳng hơn. Để đạt được mục tiêu đó, Nga sẽ công nhận chủ quyền của Ukraine đối với Crimea. Ukraine nên củng cố quyền tự trị của Crimea trong các cuộc bầu cử được tổ chức với sự có mặt của các quan sát viên quốc tế. Quá trình này sẽ bao gồm việc loại bỏ bất kỳ sự mơ hồ nào về tình trạng của Hạm đội Biển Đen tại Sevastopol. (tuy nhiên đến năm 2016 thì ông Kissinger có gửi thư đến Tổng thống Donald Trump với lời khuyên Mỹ nên công nhận Crimea thuộc Nga).
5. Đây là những nguyên tắc, không phải đơn thuốc. Những người am hiểu với khu vực sẽ biết rằng không phải tất cả chúng đều hợp khẩu vị với tất cả các bên. Thử nghiệm không phải là sự hài lòng tuyệt đối mà là cân bằng sự không hài lòng. Nếu một số giải pháp dựa trên các yếu tố này hoặc các yếu tố có thể trao đổi được mà không thành, thì sự chuyển hướng đối đầu sẽ tăng tốc. Thời gian cho điều đó sẽ đến sớm thôi.
Anh Tú (dịch)
