Sau đúng 4 năm cho ra mắt triển lãm ảnh Văn Cao (2013) công bố rất nhiều bức ảnh chưa bao giờ công bố về người nghệ sĩ thiên tài rất được người dân Việt ngưỡng mộ, nghệ sĩ nhiếp ảnh chân dung nghệ sĩ số 1 Việt Nam lại bất ngờ tung ra một triển lãm ảnh chuyên đề không ai có thể nghĩ tới: “Nhạc trưởng”.
Cuộc triển lãm mang tên “Nhạc trưởng” của Nguyễn Đình Toán do tạp chí Xưa và Nay phối hợp với Hội quán Di sản tổ chức tại Hà Nội từ ngày 17 đến 23-9 trưng bày 30 chân dung nhạc trưởng nổi tiếng trong và ngoài nước với 51 ảnh khổ lớn. Không ngờ chàng nghệ sĩ nhiếp ảnh vốn là lính chiến này lại là một người mê nhạc cổ điển. Anh luôn có mặt tại Nhà hát Lớn khi Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam biểu diễn. Nhờ thế, Nguyễn Đình Toán đã có một kho ảnh lớn các nhạc trưởng trong những giờ phút thăng hoa cùng dàn nhạc giao hưởng, trong đó có những nhạc trưởng nhiều nước trên thế giới như Yoshikazu Fukumura, Honna Tetsuji (Nhật), Graham Sutcliffe (Anh), Donan Wilson, Charier Ansbacher (Mỹ), Lior Sambadal (Israel)…và các nhạc trưởng quen thuộc nhiều thế hệ của nước ta như Trọng Bằng, Đàm Linh, Nguyễn Thiện Đạo, Trần Quý, Đỗ Hồng Quân, Lê Phi Phi, Đỗ Dũng, Nguyễn Thiếu Hoa, Doãn Nguyên …
Nguyễn Đình Toán cho biết chụp ánh các nhạc trưởng đang chỉ huy biểu diễn có nhiều cái khó. Trước hết, đó là việc phải chụp từ trên sân khấu xuống và không được sử dụng đèn flash. Một lần bấm máy nếu không tế nhị sẽ phân tán tư tưởng của các nhạc công. Có những khoảnh khắc rất đẹp mà anh rất muốn bấm máy nhưng phải kiềm chế bởi làm như vậy sẽ ảnh hưởng đến buổi biểu diễn. Anh thường phải canh chờ rất lâu để bắt được những khoảng khắc thần sắc của nhạc trưởng hay sự giao hòa đặc trưng giao hưởng giữa các nhạc công và nhạc trưởng thì mới bấm máy.
Một cái khó nữa với riêng Nguyễn Đình Toán là sự hạn chế của cái máy ảnh của anh. Chụp chân dung nhạc trưởng là chụp một chân dung động, muốn có được một bức hình động thật đẹp thì phải có những máy ảnh cao cấp hiện đại mà anh không có khả năng sở hữu. Anh phải khắc phục bằng cách chụp nhiều lần, có khi đi cả buổi đi xem cũng chỉ “bắt” được 1 đến 2 kiểu mà cũng chưa thật ưng lắm. Anh đặc biệt tiếc khi không thể ghi được những giọt mồ hôi lấm tấm trên gương mặt các nhạc trưởng trong những buổi diễn mà mắt anh thấy rõ mồn một nhưng máy ảnh của anh chưa đủ tính năng để ghi lại.
Theo Nguyễn Đình Toán, chính sự trở lại của chương trình hòa nhạc Điều còn mãi dịp 2-9 năm 2017 đã gợi ý cho anh mở ra cuộc triển lãm ảnh độc đáo này. Anh rất vui vì sự trở lại của chương trình hòa nhạc Quốc gia thường niên rất được trông đợi này sau một thời gian gián đoạn nên đã chúc mừng bằng việc làm ngay hơn 20 bức ảnh các nhạc trưởng trưng bày tại sảnh Nhà hát Lớn Hà Nội nhân ngày diễn ra Điều còn mãi lần thứ 7. Buổi trưng bày gây ấn tượng mạnh và một số bạn bè, nhất là nhà sử học Dương Trung Quốc đã cổ vũ anh tổ chức cuộc triển lãm ảnh “Nhạc trưởng” (chính anh Quốc đã bỏ 7 triệu tiền túi giúp Toán in phóng ảnh thêm để triền lãm). Cuộc triển lãm chưa hẳn đã bao gồm các tác phẩm đặc sắc nhất của Nguyễn Đình Toán về đề tài thú vị này bởi anh chưa đủ thời gian khai thác hết kho phim tích lũy hơn 20 năm về các nhạc trưởng của mình.
Được biết, vị Thống đốc Ngân hàng ảnh văn nghệ sĩ Việt Nam Nguyễn Đình Toán (theo cách gọi của nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo) mê nhiếp ảnh từ lúc còn là chiến sĩ Đại đội 2, Trung đoàn 220, Sư đoàn 361. Trong thời gian ở quân ngũ, niềm đam mê nhiếp ảnh ngấm vào trong anh từ lúc nào không biết nên mặc dù điều kiện kinh tế gia đình khó khăn anh vẫn dành dụm để mua một chiếc máy ảnh rồi tự thiết kế buồng tối tráng phim, in phóng ảnh riêng cho mình.
Sau đó, khi xuất ngũ, hơn 30 năm nay anh đã kiên trì theo đuổi bộ môn nghệ thuật đòi hỏi rất nhiều thời gian, công sức, nhất là kinh phí này. Cho đến nay, dù tiếng đã nổi như cồn về ảnh văn nghệ sĩ, được bạn bè phong đến chức “thống đốc ngân hàng” như trên nhưng Nguyễn Đình Toán vẫn chưa đủ tiền để sắm được một chiếc máy ảnh đủ khả năng “chiến đấu”. Thu nhập của anh chủ yếu vẫn là chút nhuận bút “còm” từ báo chí cho các bức ảnh chân dung để đời của mình, phải tằn tiện chi tiêu cho phù hợp với điều kiện kinh tế gia đình. Tuy nhiên, Nguyễn Đình Toán nói anh sẽ gắn bó cả cuộc đời mình với niềm đam mê nhiếp ảnh. Nguồn động viên lớn nhất của anh là sự ủng hộ vô điều kiện của gia đình, đặc biệt là vợ anh, một bác sĩ quân y, đã gánh vác các trọng trách gia đình để tạo điều kiện tối đa cho anh sáng tác.
Nguyễn Đình Toán bắt đầu chụp chân dung các nhạc trưởng từ năm 1992, vì vậy có những bức là ảnh đen trắng, chụp bằng phim chứ không phải toàn bộ chụp bằng máy ảnh kỹ thuật số hiện đại như hiện nay. Hầu hết các buổi biểu diễn của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam anh đều tìm đến xem và hình ảnh các nhạc trưởng đã lôi cuốn anh. Nhạc trưởng mà anh chụp nhiều nhất là Lê Phi Phi. Anh chụp nhạc trưởng này từ năm 1996 đến nay. Đơn giản là vì Lê Phi Phi là nhạc trưởng chỉ huy rất nhiều chương trình của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam mà anh được xem, lại là một nhạc trưởng có gương mặt khả ái, phong cách chỉ huy đĩnh đạc khá tiêu biểu.
Ngoài ra, nhạc trưởng người Nhật Honna Tetsuji cũng là một trong những nhạc trưởng Nguyễn Đình Toán chụp nhiều bởi ông đã chỉ huy nhiều chương trình biểu diễn tại Việt Nam. Trong buổi khai mạc triển lãm, nhạc trưởng Honna Tetsuji cũng đến dự và tỏ ra rất thích thú những tác phẩm mà anh chụp ông cầm đũa chỉ huy tại Việt Nam.
Không biết, sau Văn Cao và “Nhạc trưởng”, Nguyễn Đình Toán sẽ cho chúng ta được xem tiếp những gì trong kho tàng chân dung văn nghệ sĩ phong phú và đồ sộ của anh. Chỉ mong những lần triển lãm sau, anh sẽ tìm được các mạnh thường quân chứ không phải một mình bươn chải vất vả quá sức như hai cuộc triển lãm đã qua. Ai cũng khen anh, cả các quan chức có trách nhiệm với văn hóa nghệ thuật với nhiếp ảnh và cả các doanh nhân yêu văn hóa nghệ thuật, nhiếp ảnh nhưng chưa thấy ai tỏ ý trợ sức cho anh ngoài “nhà tài trợ chính” Dương Trung Quốc, Tổng biên tập tờ tạp chí mà gần 30 năm nay Nguyễn Đình Toán tự nguyện làm phóng viên ảnh…
Một số tác phẩm của Nguyễn Đình Toán trong triển lãm ‘Nhạc trưởng’:
Theo Nguyễn Thế Khoa/VHVN
