Đến nay thì ai cũng biết rằng theo tiểu sử chính thức, Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh ngày 19/5/1890 tại quê mẹ là làng Hoàng Trù (Trùa), xã Chung Cự (nay là xã Kim Liên hay làng Sen), tổng Lâm Thịnh, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An… Nhưng không phải ai cũng biết rằng đến năm 1946, tức là khi đã ở tuổi 56, ngày sinh ấy mới được công bố và lần tổ chức sinh nhật đầu tiên đã diễn ra vào ngày 19/5/1946. Bắt đầu từ một bài báo đăng trên tờ “Cứu Quốc” của Mặt trận Vịêt Minh có nhan đề là : “Cụ Hồ Chí Minh với dân tộc Việt Nam”. Bài báo viết : “Ngày 19 tháng Năm này, năm mươi sáu năm trước đây (1890) đã ra đời một người : Hồ Chí Minh. Bằng bàn tay khéo léo và quả quyết, chính ông đã khai sinh, đã nuôi nấng nhiều đoàn thể cách mạng Việt Nam. Tinh thần hoạt động của hầu hết các chiến sĩ Việt Nam đều do bàn tay tài tình của ông hun đúc…”.
Nhưng đọc lại lịch sử thì ai cũng biết, chính vào ngày mà bài báo được đăng, Đô đốc D’ Argenlieu, con người khét tiếng bởi quan điểm “diều hâu” trong chính giới Pháp đến Hà Nội. Viên đô đốc thực dân hiểu rằng càng có nhiều thời gian hoà hoãn, lực lượng của Nhà nước Việt Nam độc lập do Hồ Chí Minh đứng đầu càng mạnh. Vậy thì cách tốt nhất là hãy bóp chết nó khi còn trứng nước. Lúc này, vị Chủ tịch của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã tạo được một thế đứng vững chãi hơn nhờ biết khai thác những mâu thuẫn ngay trong chính giới Pháp bằng một thái độ hoà hiếu tranh thủ những người Pháp tiến bộ. Cuộc họp trù bị Việt Pháp ở Đà Lạt đã đổ vỡ nhưng một chuyến thăm của Chủ tịch nước Việt Nam với tư cách là thượng khách của nước Pháp đã được thoả thuận và Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam đã có mặt tại nước Pháp.
Những tài liệu lịch sử cho biết ông D’ Argenlieu đến Hà Nội với một ý đồ tìm ra cơ hội để làm được cái điều mà giới thực dân đã làm ở Nam Bộ: chiến tranh. Nhưng cái tin tức đang lan nhanh về một ngày “đại khánh” theo truyền thống phương Đông dành cho vị nguyên thủ quốc gia, khiến viên Đô đốc Pháp chủ động đến chào chủ nhà với những câu thiện chí: “Ngày mai là lễ sinh nhật của Chủ tịch, tôi xin chúc mừng Chủ tịch trường thọ…” và vị Chủ tịch của chúng ta cũng đáp lễ bằng những lời lẽ thân thiện: “Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà Mới, lấy làm sung sướng được đón tiếp người thay mặt nước Pháp…”. Rồi tối hôm ấy, theo phép xã giao, Bác đến tận nơi vị khách Pháp ở để chào đáp lễ. Chính nhờ không khí ấy mà cuộc tiếp xúc đi đến việc ấn định ngày giờ Chủ tịch Việt Nam sẽ lên đường thăm Pháp.
Các cháu thiếu nhi mừng sinh nhật Bác 19/5/1946.
Và ngày hôm sau, 19/5/1946, mọi người, trong đó cả những người nước ngoài đều chứng kiến cái không khí cả Thủ đô và cả nước tổ chức ngày sinh nhật “Cụ Chủ tịch”. Nhưng người ta không thấy những cảnh tượng linh đình hay sa xỉ mà chỉ thấy những việc làm thiết thực, thành tâm và rõ ràng hơn hết là sự biểu thị khối đoàn kết của nhân dân quanh vị nguyên thủ của một quốc gia non trẻ đang đương đầu với những thử thách to lớn liên quan đến vận mệnh quốc gia hơn chỉ là một sự sùng bái đối với một lãnh tụ.
Phủ chủ tịch trong ngày 19/5/1946.
Hồi ức của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã ghi lại hình ảnh các cháu thiếu nhi nội ngoại thành Thủ đô Hà Nội vốn là trẻ bán báo hay trẻ mồ côi tại ngôi trường “Dục Anh” mà Cụ Hồ đã từng đến thăm… đánh trống ếch mang theo những huy hiệu là các con chữ “i tờ” của phong trào diệt dốt đến tặng cho Chủ tịch nước và hát những bài ca yêu nước. Tiếp đó là đoàn đại biểu các chiến sĩ Nam Bộ từ chiến trường ra công tác và Đoàn đại biểu Văn hoá Cứu Quốc đang phụ trách cuộc vận động “Đời sống mới” đến chúc thọ người khởi xuớng và lãnh đạo cuộc Cách mạng Giải phóng Dân tộc.
Đáp lại tình cảm của mọi người, Cụ nói nói với các chiến sĩ Nam Bộ : “…Thật ra, các báo ở đây làm to cái ngày sinh nhật của tôi, chứ tuổi năm mươi sáu chưa có gì đáng được chúc thọ, cũng hãy còn như là thanh niên cả, mà trước các anh, các chị, trước cảnh êm vui ở Bắc đây, tôi thật lấy làm xấu hổ vì trong Nam chưa được thái bình” . Còn với các chiến sĩ văn hoá, đến xin khẩu hiệu cho phong trào “Đời Sống mới” thì Cụ chủ tịch đề xuất câu “Cần kiệm liêm chính, chí công vô tư” làm tôn chỉ.
Đáp lại những lời chúc mừng sinh nhật vào năm 1948, Cụ Hồ viết thư cảm ơn : “Đồng bào yêu mến chúc thọ tôi, tôi biết lấy gì, nói gì để báo đáp lại lòng thân ái ấy ? Tôi chỉ có một cách báo đáp là kiên quyết cùng đồng bào chịu cực, chịu khổ, quyết cùng đồng bào kháng chiến cho đến thắng lợi hoàn toàn, quyết cùng đồng bào tranh lại thống nhất và độc lập thật sự cho Tổ quốc, quyết cùng đồng bào làm thế nào cho con cháu chúng ta và muôn đời về sau được sung sướng và tự do”.
Sau này, được đọc những bài viết của các vị lão thành mà đương thời là nhà báo, hay những nhà hoạt động ngoại giao, họ quả quyết rằng cái ngày 195 ấy là Bác tự chọn nhằm vào đúng lúc tuổi vẫn chưa già / Chờ cho kháng chiến thành công đã / Bạn sẽ ăn mừng sinh nhật ta”. Sau ngày 19/5/1949, Cụ gửi thư cảm ơn các tầng lớp nhân dân đã mừng thọ và hẹn : “Đến ngày toàn quốc ăn mừng hoàn toàn thắng lợi, trong cuộc kỷ niệm to ấy, tôi sẽ vui vẻ tiếp đồng bào và chiến sĩ, kèm thêm một kỷ niệm nhỏ là : Ngày sinh nhật của tôi”.
Các cháu thiếu nhi mừng thọ Bác tại chiến khu Việt Bắc năm 1950
Vào dịp 19/5/1950 , lại thêm một bài thơ tự cảm về tuổi tác của mình : “Sáu mươi tuổi hãy còn xuân chán / So với ông Bành(*) vẫn thiếu niên / Ăn khoẻ ngủ ngon, làm việc khoẻ ? Trần mà như thế kém gì tiên !”.
“Lên” 63 tuổi (19/5/1953) Cụ làm bài thơ chữ Hán “Thất cửu” được nhà thơ Xuân Thuỷ dịch : “Chưa năm mươi đã kêu già / Sáu ba, mình vẫn nghĩ là đang trai / Sống quen thanh đạm nhẹ người / Việc làm tháng rộng ngày dài ung dung”.
Sau ngày hoà bình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường vắng mặt ở nhà để tránh những cuộc tiếp mừng sinh nhật. Ngày 19/5/1958 Cụ đi thăm Chùa Hương; năm 1959 Cụ đi thăm Chùa Tây Phương.
Từ năm 1960 đến 1967, Cụ Chủ tịch thường vắng mặt ở trong nước và dành thời gian này sang Trung Quốc để làm công tác ngoại giao tranh thủ nước bạn ủng hộ cuộc kháng chiến đang diễn ra ngày càng ác liệt ở trong nước. Có lần thấy bạn rục rịch làm lễ mừng thọ, Cụ nói với Nguyên soái Diệp Kiếm Anh : “Tôi sang đây để tránh lễ lạt, xin các bạn đừng bày vẽ”, nhưng vào những dịp ấy , các nhà lãnh đạo Trung Quốc vẫn giữ lễ đến gặp và đó cũng là dịp nhà lãnh đạo Việt Nam tranh thủ thực hiện những mục đích của mình.
Ngày 195 của 2 năm cuối cùng (1968 và 1969), Cụ dành thời gian đọc lại Di chúc và mời cơm chị Phan Thị Quyên vợ anh Nguyễn Văn Trỗi. Dường như vào thời điểm chiến tranh còn gian khó và nước nhà chưa thống nhất, những tình cảm sâu nặng nhất Cụ Hồ luôn dành cho miền Nam ruột thịt.
Riêng ngày 19/5/1965, Cụ đến thăm Khúc Phụ, quê hương của Khổng Tử và làm bài thơ : “Ngũ nguyệt thập cửu phỏng Khúc Phụ/ Cổ tùng cổ miếu lương y hy/ Khổng gia thế lực kim hà tại / Chỉ thặng tà dương chiếu cổ bi” (Đặng Thai Mai dịch : Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ / Miếu xưa vẫn dươi bóng tùng xưa/ Uy quyền họ Khổng giờ đâu nhỉ ? Lấp loáng bia xưa chút ánh tà). Các cháu thiếu nhi mừng thọ Bác tại chiến khu Việt Bắc.
Dương Trung Quốc
