LẮNG NGHE TIẾNG ĐẤT THÌ THẦM…

(Đọc tập thơ của Mỹ An, NXB Hội Nhà văn, 2023)

Nguyễn Minh Hùng

Bạn đọc nhất là ở Quảng Nam – Đà Nẵng từng biết đến thơ của Mỹ An qua Chiều nghiêng (NXB Văn học, 2017), Khúc ru về phía mặt trời (NXB Hội Nhà văn, 2018), Trăng của rạ rơm (NXB Hội Nhà văn, 2019), trường ca Người của đất (NXB Hội Nhà văn, 2021), đến tập thơ này, điều đầu tiên để lại trong lòng bạn đọc là sự ngạc nhiên. Với một người viết khi tuổi đã muộn, lại không chuyên chú hoàn toàn vào nghiệp cầm bút, đề tài và chất liệu hầu như ngưng kết trên một không gian của miền quê nhà ấy. Ngạc nhiên là ở chỗ anh đã nuôi dưỡng cảm xúc thơ ca ấy bằng cách nào?

Vùng đất ấy là một huyện trung du phía tây Quảng Nam, một miền quê lặng lẽ nhưng khi nhắc đến khiến ta nghĩ về một không gian lịch sử – văn hóa được mệnh danh là Xứ Tiên với những nhân vật lẫy lừng Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng; với sông Tiên ngược dòng quay lưng lại biển Đông rồi đổ ra Thu Bồn trước khi quy phục về hướng cũ; với làng cổ Lộc Yên, trái Nam Trân (lòn bon), hạt tiêu, trầm hương… vương vấn trong ký ức. Không phải hương quê ấy, không từ đây gắn bó, không từ đó ra đi thì không có thơ Mỹ An, hay nếu có thì cũng không phải là những bài thơ ta đang đọc. Mỹ An là bản quán của Nguyễn Khánh và anh chọn đặt bút danh. Anh chọn con đường học văn chương và làm nghề dạy học trong thời gian băng ngang qua hai thế kỷ với nhiều biến động và tác động lớn để hình thành một “thân phận thơ” như một số người viết ở Quảng Nam. Không trải qua những đoạn đời ấy, không cất bước bao năm tháng ấy, rất khó nghe được Đất thì thầm…

Thơ Mỹ An ở từng bài, từng đoạn, thậm chí từng câu, là sự ẩn hiện mảnh đất và con người hạn định trong miền quê vừa chật hẹp u khuất lại vừa thoáng đãng mơ màng nhằm ký thác ân tình sâu nặng. Thơ là tâm trạng – bao gồm thực trạng và cả thảm trạng – được phô diễn bằng cấu trúc ngôn ngữ đặc biệt và duy nhất. Khi tiếp cận Đất thì thầm, không có cách nào khác, phải đi tìm cái “thảm trạng”, “đặc biệt” và “duy nhất” đó.

Hãy đọc một đoạn từ bài anh chọn làm nhan đề tập thơ – Đất thì thầm:

Con cò lom khom tiễn mùa đông ra ngõ

Bóng mẹ cha xao xác

xuống chiều

Cánh đồng hắt hiu

vẽ vết chân chim qua thời thiếu nữ

Áo tơi cha mang cất vào quá khứ

mài nhẵn đôi vai thao thức gọi về

Hình ảnh thơ khá ám ảnh, có cả không – thời – gian ảm đạm đa chiều, có con người nhỏ bé mỏi mòn mấy thế hệ, và đặc biệt,  có một cái tôi trầm ngâm thấm thía buồn thương trên những dòng chữ mới đọc tưởng là giản dị như lời nói.

Chiều trên tháp Mỹ Sơn có vẻ lạnh lùng chiêm nghiệm:

Nghe thì thầm trong viên gạch lạnh:

Những lăng mộ của hoàng thân tàn lực
đã mờ phai theo năm tháng nhạt nhàu.

Vạn cổ xây thành ngấn lệ ngàn sau.

đồi mây trắng mờ xa chiều hoang muộn

những tàn phai nhọc nhằn trong gió cuốn

mãi muôn đời thần thánh cũng lặng im!

Con người nhiều trải nghiệm, càng chứng kiến thì thường bất đồng, ngăn cách. Tứ thơ Mắc cạn là kiểu chiêm nghiệm đó:

Trời cao mây phủ gió lòa
con sông mắc cạn ai qua bây giờ

thuyền nằm mắc cạn chỏng chơ
chim trời mắc cạn vật vờ về đâu.

Chuyến tàu đâu dễ qua mau
sân ga mắc cạn bỏ tàu bơ vơ

Tôi không nghĩ đó là tứ thơ lạ nhưng lại hợp logic trạng thái thương tổn đang nói về. Và với “thảm trạng” như vậy, Mỹ An trong Đồi lau trắng có một câu thơ thốt ra rất lạ lùng:

Gặp anh em ở bên đồi đói no…

Đã có biệt ly “trên đồi sim trái chín” (Vũ Đức Sao Biển) và nỗi cô đơn “Tôi đứng trên đồi mây trổ bông” (Phạm Công Thiện)…, còn Gặp anh em ở bên đồi đói no là cuộc trùng phùng nào lạ vậy? Đó là một câu thơ đặc biệt. Gần trăm bài thơ ngổn ngang của Đất thì thầm bất ngờ bắt gặp những dòng thơ gọn sắc. Một vài câu nữa trong bài Cuộc người cũng có sức rung chuyển không kém:

Em bỏ mùa xuân ra chợ bán hoa rồi!

Thắp câu thơ

cho tỏ lòng giông tố…

Làng cổ Lộc Yên, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam – Ảnh NMH

Dễ nhận ra mối tình sâu nặng trong thơ Mỹ An đối với quê hương – miền tâm tưởng riêng anh – vừa gần gũi vừa xa cách, vừa mất mát lại vừa không hề hao khuyết. Và anh biểu lộ điều ấy qua thơ, tràn trề, khát vọng mà tiêu biểu là những dòng thơ thăng hoa âm thầm vừa trích dẫn. Thế mạnh, hay chính xác hơn, thói quen của Mỹ An còn thể hiện ở cách bộc lộ chân tình, mộc mạc qua thể lục bát có duyên và đằm thắm. Sẽ gặp nhiều câu ấn tượng:

– Giờ thì

những chuyện rạ rơm

theo vầng trăng khuyết chiều hôm mất rồi

Chỉ còn chiếc bóng mẹ thôi

để con thương nhớ bồi hồi rạ rơm.

(Bồi hồi rạ rơm)

– Tiếng ve như đã rát nhàu

tiễn mùa năm trước mùa sau tiễn mùa.

(Tiếng trống trường)

– Có người đứng giữa chơi vơi

nhặt viên sỏi ném góc trời còn xa.

(Mùa hạ hát)

Lục bát thường khó viết hay nên dễ rơi vào trùng lặp mà đôi khi ta không biết. Mỹ An khó thoát “câu chuyện” đó. Nhưng đọc chăm chú thì vẫn tìm được dòng thơ thú vị – thú vị vì anh không cố tình, có sao nói vậy, và nhờ cảm xúc đã chín nên chữ lùa vào trang giấy tự nhiên. Ví dụ như trong bài Đất đau:

Đất xưa nay vốn thật thà

Đau không biết nói…

gọi là

hy sinh!

Hay ở Núi ngàn Pơ mu:

Ta về

đếm lá xa đưa

hỏi ngàn năm vết nắng mưa thế nào?

Hoặc khi Thu gọi:

Lá vàng

theo những cánh thư

chưa trao đã nhận tạ từ rồi đây…

Thoát ra khỏi vùng đất cụ thể, bay lên trên những ký ức từng gắn bó nặng trĩu với đời mình, thơ Mỹ An có thể sẽ vơi đi cảm hứng. Nhưng tôi vẫn hy vọng vào những nỗ lực sáng tạo của anh sau tập thơ này. Trong bài Thơ ta, có một đoạn hình như Mỹ An có vẻ “tự kiểm thảo”:

Ta tự trách mình là kẻ dở hơi

rồi tự khen mình loài xương rồng bông trắng

biết nở hoa phơi màu sắc nắng

thành những vần thơ ta khóc dọc đường.

Để thành những vần thơ ta khóc dọc đường thì đâu chỉ giỡn chơi theo kiểu tự trào mà đó phải là châu ngọc chắt lọc từ niềm đau nhỏ xuống long lanh…

Đà Nẵng, Tháng 1.2023

N.M.H