Tầm 28 Tết, bố tôi lại tỉ mẩn chẻ tre, nhuộm giấy màu, chuốt từng sợi thép, uốn từng thếp giấy, kết thành những bông hoa đủ màu sắc, kính cẩn cắm lên bàn thờ tổ tiên. Làm hoa giấy đã thành nếp trong gia đình tôi mỗi khi Tết đến Xuân về. Không những thế, đây còn là một “nghề” in đậm trong ký ức tuổi thơ tôi, cũng là cành hoa Tết trong ký ức bao người dân xứ Nghệ.
Bố tôi thường tỷ mỹ, khéo léo mở uốn từng cánh hoa giấy trông như hoa thật
Ký ức phẩm màu
Không nhớ nghề làm hoa giấy trong gia đình tôi ngày đó có từ khi nào, nhưng từ khi tôi biết nhớ, thì đã nhớ những ngày tháng Chạp là mặt mũi, chân tay chúng tôi luôn lem luốc phẩm màu. Suốt từ tháng 10 cho đến chiều 30 Tết, cả nhà tôi ai cũng xanh, đỏ, vàng… Mà không chỉ gia đình tôi, hầu hết các gia đình trong khu tập thể nhà máy in Nghệ Tĩnh ngày đó cũng thế. Phẩm màu bám lên áo công nhân vào nhà xưởng, bám lên tay chân bọn trẻ con lên lớp học. Kể cả bạn bè chúng tôi ngày đó cũng xanh, đỏ mặt mũi sau mỗi lần tan học về nhà tôi chơi.
Bố tôi cũng không biết được chính xác nghề làm hoa giấy của các gia đình công nhân nhà máy in Nghệ Tĩnh có từ khi nào. Bởi khi bố tôi từ Hà Tĩnh ra Nghệ An làm công nhân nhà máy in Nghệ Tĩnh (1976), đã “học lỏm” nghề làm hoa giấy này từ ông Đào Lộc – người làm hoa giấy đầu tiên ở Nghệ An. Chính nơi đây, đã tác hợp nên duyên chồng vợ với mẹ tôi. Vợ chồng công nhân trẻ ngày đó nghèo “rớt mồng tơi”, mỗi độ Tết về chỉ có chai rượu, hộp mứt. Trong “cái khó ló cái khôn”, sẵn có hoa tay của một người từng thi đỗ vào trường mỹ thuật Đông Dương, lại thêm có giấy tận dụng từ nhà máy in thải loại, bố tôi mày mò học làm hoa cắm Tết.
Ngày còn nhỏ, tôi thường bên bố tôi mở hoa, kết cành những đôi hoa rực rỡ nhất
Lúc đầu chỉ làm cho vui vài ba cành hoa cho gia đình, hàng xóm chơi Tết. Sau thấy đẹp, lại nhiều người động viên, bố tôi quyết định làm nhiều hơn để đưa ra chợ bán dịp Tết. Từ vài ba trăm cành hoa giấy ban đầu, những năm tiếp theo, số lượng hoa giấy nhà tôi làm ra nhiều hơn, hàng nghìn, hàng vạn cành, treo kín căn nhà tập thể. Nhiều gia đình trong khu tập thể ngày đó, cũng tận dụng thời gian nhàn rỗi những tháng cuối năm, học làm hoa giấy bán Tết. Cả khu tập thể nhà máy in Nghệ Tĩnh trở thành “làng hoa Tết” từ lúc nào chẳng hay. Khách từ Thanh Hóa vào, từ Hà Tĩnh, Quảng Bình ra lấy hoa tỏa về các chợ Tết bán, xôn xao, rực rỡ cả một vùng.
“Nghệ nhân” không danh hiệu
“Làng hoa giấy” xứ Nghệ ngày đó nhiều người làm hoa giỏi, kết hoa đẹp, như ông Đào Lộc, Lộc Hòa, Hoan Ngụ, Nhuận Tường… Nhưng làm nhiều nhất, đẹp nhất, cành hoa có hồn nhất là…bố tôi! Bố tôi là người là người làm sau, nhưng lại là người làm hoa nhanh, kết hoa đẹp nhất xứ Nghệ. Sau này, nhiều người quý trọng đã dành cho ông danh xưng “nghệ nhân” không danh hiệu.
Mỗi cành hoa bố tôi làm có 4, 5 bông hoa đủ màu sắc, có búp hoa và lá hoa, kết cân xứng với nhau trên một thanh tre nhỏ, quấn bởi giấy nhuộm màu xanh lá cây. 2 cành hoa kết vào nhau thành một đôi hoa, rực rỡ như một bó hoa tươi. Nào hoa hồng vàng đỏ, nào hoa thược dược tím, hường, chen lẫn trong những lá cây xanh nõn, nổi rõ gân lá…nhìn rất sống động và bắt mắt.
Để có những cành hoa lung linh sắc màu đó, là cả một sự kỳ công, tỉ mỷ và khéo léo. Từ tháng 10, nhà nhà làm hoa đã chuẩn bị những thếp giấy trắng tinh cắt theo khuôn mẫu. Tranh thủ những buổi trưa nắng pha phẩm màu nhuộm giấy, phơi đầy sân. Cuối chiều đi làm về gom giấy xếp lại từng thếp theo các màu. Tối về tỉ mẫn kẹp hoa, cắt theo từng cánh lá, xếp lại theo từng loại hoa. Tre làm cuống hoa cũng được chọn từ những ống tre cật già, ngâm nước, luộc kỹ tránh mối mọt. Sau đó chẻ tre thành những cuống hoa và nhuộm xanh lá cây. Đến tháng 11 âm lịch, đám trẻ chúng tôi sau giờ học được bố mẹ phân công mở hoa. Mỗi loài hoa được cắm vào cột chủi hoa khác nhau. Từ những bông hoa này, qua bàn tay khéo léo của người lớn, kết thành những cành hoa rực rỡ, sinh động, có đầy đủ búp hoa, nhụy hoa, lá hoa treo ngay ngắn chờ ngày cận Tết đem ra chợ bán.
Niềm vui của bố khi kết lên những cành hoa rực rỡ sắc màu trông như hoa thật
Làm hoa giấy chưng Tết ngày đó, có những nguyên tắc nhất định, như: Giấy làm hoa không được để nằm dưới nền đất, cành hoa kết lên phải phải dựng ngay ngắn hoặc phần lớn được treo lên trần nhà từng lớp, tránh bụi bẩn. Bố tôi thường nói, hoa này người ta mua về chưng tết, cắm trang trọng trên bàn thờ tổ tiên mỗi gia đình, nên mở hoa, kết cành phải tỉ mỉ, thận trọng và không được để dơ bẩn. Nếu mình bẩn cẩn, sẽ rất có lỗi với người đã mua hoa.
Chỉ còn trong hoài niệm
Nhà tôi và các nhà hàng xóm, làm hoa giấy bán Tết gần 30 năm. Kể cả khi chia tách tỉnh Nghệ An- Hà Tĩnh (1991), chúng tôi về Hà Tĩnh sinh sống, cũng đem theo nghề hoa này về làm mỗi dịp Tết. Mãi đến năm 2008, 2009, hoa nhựa Thái Lan, hoa giấy Trung Quốc bắt đầu tràn về chiếm lĩnh các chợ quê, cùng với sự lên ngôi của hoa tươi, người dân bắt đầu ít mua, ít dùng hoa giấy. Tết năm 2009, nhà tôi và các nhà hàng xóm quyết định…dừng nghề!
Những mùa Tết sau đó, là cảm giác hụt hẫng! Trong ký ức không chỉ của riêng tôi, là những sân phơi giấy màu rực rỡ xanh, đỏ, tím, vàng, là nhà nhà rộn ràng bên nhau những tháng cận Tết. Những đứa trẻ sau những giờ tan học ganh đua mở hoa. Những người lớn sau những giờ tan ca mãi mê kết cành, để rồi từ ngày 15 tháng Chạp đã nô nức xuất hoa cho người dân đưa về các phiên chợ Tết. Riêng chúng tôi, háo hức theo bố mẹ ôm chổi hoa rực rỡ sắc màu ra chợ Vinh, chợ Hà Tĩnh bán. Quần áo, giày dép và đồ dùng học tập trông cậy vào những chủi hoa.
Nhớ nhất những ngày mưa, từng chổi hoa vẫn theo xe ra chợ bán, trùm kín ni lông. Người bán, người mua ướt sũng, nhưng vẫn cẩn thận lồng từng túi bóng cho những cành hoa, treo trang trọng nơi ghi đông xe đạp. Có lúc gió to, thổi lật tấm ni lông trùm hoa, phẩm màu theo nước mưa chảy dài trên khuôn mặt. Những cành hoa lấp loáng nước, phản chiếu nụ cười chào nhau, vang vọng câu chúc năm mới… Ấm lòng chi lạ!
Và nâng niu dâng lên bàn thờ tổ tiên, nơi có ảnh Mẹ tôi nhìn Bố cười ấm áp
Nhớ nhất những đêm thâu, cả nhà thức trắng làm hoa cho kịp phiên chợ cuối. Bố mẹ, con cái mở hoa, kết cành bên chậu than ấm cúng, đỏ hồng những nụ cười hạnh phúc. Những cành hoa trong phiên chợ cuối, thường thiếu màu vì làm vội, vì hết nguyên liệu màu, nhưng vẫn bán “đắt như tôm tươi”. Kể cả những cành hoa làm toàn màu trắng vì không kịp nhuộm, vẫn được người dân dành nhau mua. Tết của gia đình tôi ngày đó, chỉ thực sự bắt đầu chuẩn bị từ chiều 30 Tết. Có những năm, tối nhọ mặt người, bố mẹ mới đạp xe chở chổi hoa trống trở về, trên ghi đông xe đạp treo lủng lẳng quần áo, dày dép mới cho 3 anh em diện Tết.
Tết này, bố tôi chuẩn bị giấy màu kết hoa sớm hơn thường lệ. Ông nói: Hoa tươi dành cho người còn sống, hoa giấy dành cho người đã khuất. Nói rồi, ông rưng rưng nhìn lên bàn thờ, nơi đó mẹ tôi đang nhìn bố tôi và anh em chúng tôi cười hiền từ. Nụ cười mẹ tôi đẹp như hoa trong những ngày Xuân đến!
Trần Hoàng – Bùi Tiến (PV. VHVN Khu vực Miền trung – Tây nguyên)
