GS. ANH HÙNG HOÀNG CHƯƠNG MỘT NGHỆ SĨ, MỘT NHÀ KHOA HỌC NHÂN VĂN CHÂN CHÍNH

Sinh ra và lớn lên tại mảnh đất địa linh nhân kiệt “đất võ trời văn”, được xem là “cái nôi” của võ thuật và nghệ thuật Tuồng, Bài chòi, văn hóa truyền thống dân tộc đã ăn sâu trong máu thịt GS Hoàng Chương từ nhỏ và ông đã gắn mình cùng sự nghiệp bảo tồn, phát huy và quảng bá văn hóa dân tộc Việt Nam từ khi còn là một thiếu niên cho tới trước khi từ giã cuộc đời ở tuổi 95.

Từ một cậu bé mê âm nhạc, tự học đàn violon đệm cho hát dân ca, GS Hoàng Chương đã sớm được tuyển vào Đoàn Văn công Liên khu 5 từ thời kháng chiến chống Pháp.

Tập kết ra Bắc, từ một nhạc công của Đoàn Dân ca kịch Liên khu 5, GS Hoàng Chương đã phấn đấu vươn lên, được đưa đi học sân khấu tại Liên xô cũ. Về nước, ông tiếp tục theo học và tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội. Sau một thời gian ngắn về công tác tại Bộ Văn hóa. GS Hoàng Chương tiếp tục được cho đi làm nghiên cứu sinh tại Học viện Sân khấu Quốc gia Rumani. Tốt nghiệp về nước năm 1973, ông làm đạo diễn ở Đoàn Tuồng Liên khu 5, rồi làm Phó Giám đốc Nhà hát Tuồng Trung ương (Nhà hát tuồng VN ngày nay). Từ năm 1983 đến năm 1998, GS Hoàng Chương được bổ nhiệm làm Viện phó rồi Viện trưởng Viện Nghiên cứu Sân khấu thuộc Bộ Văn hóa Thông tin (hiện nay là Viện nghiên cứu sân khấu điện ảnh thuộc Đại học sân khấu điện ảnh Hà Nội).

15 năm lãnh đạo cơ quan chuyên nghiên cứu sân khấu thuộc nghành văn hóa có thể nói là 15 năm GS Hoàng Chương đã cống hiến tất cả tài năng, sức sáng tạo để vượt qua mọi khó khăn, cản trở đưa một đơn vị nghiên cứu nhỏ thành một trung tâm nghiên cứu lớn, qui tụ được nhiều nhà khoa học nổi tiếng trong và ngoài nước, có nhiều hoạt động, sản phẩm có tầm vóc quốc gia và có nhiều mối quan hệ với các cơ quan nghiên cứu sân khấu, văn hóa truyền thống ở nhiều nước trên thế giới.

Đặc biệt, từ tháng 6/2000, sau khi nghỉ hưu, để tiếp tục góp phần vào sự nghiệp Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, GS Hoàng Chương đã sáng lập Trung tâm Bảo tồn và Phát huy Nghệ thuật Dân tộc thuộc Hà Nội. Năm 2003, Trung tâm này được chuyển thành Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc và năm 2019 được chuyển thành Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc trực thuộc Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam, hoạt động theo hình thức xã hội hóa. Trong suốt 25 năm, từ năm 2000 đến năm 2025, GS Hoàng Chương đảm nhiệm nhiệm vụ Tổng giám đốc Trung tâm, Viện trưởng và Chủ nhiệm tạp chí Văn hiến Việt Nam, cơ quan ngôn luận của Trung tâm và Viện.

Với tâm huyết đầy sức lôi cuốn với sân khấu và văn hóa nghệ thuật truyền thống dân tộc, GS Hoàng Chương đã thuyết phục, tập hợp vào đội ngũ của Viện đông đảo các trí thức, văn nghệ sĩ, nhà văn hóa, khoa học trong và ngoài nước.

Dưới sự lãnh đaọ của GS Hoàng Chương, có thể nói thành tựu nổi bật nhất, được xã hội đánh giá cao nhất của Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc trong 25 năm qua là các thành tựu nghiên cứu khoa học.

Viện đã tập trung nhiều nhà nghiên cứu hàng đầu để hoàn thành xuất sắc 5 đề tài nghiên cứu cấp Bộ là Nghệ thuật Múa rối nước, Tìm về cội nguồn Quan họ, Cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Đào Tấn, 100 năm Nghệ thuật Cải lương (Do Liên hiệp các hội Khoa học Kỹ thuật VN giao) và Nghệ thuật Dân ca kịch Bài chòi (Do Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch giao). Cả 5 công trình khoa học này khi nghiệm thu đều được đánh giá xuất sắc, sau đó đã được các nhà xuất bản trong nước xuất bản phục vụ bạn đọc, được dư luận đón nhận nồng nhiệt.

Ngoài 5 công trình khoa học trên, trong 25 năm qua, Viện đã phối hợp với nhiều địa phương, ban, ngành, đơn vị tổ chức hơn 60 cuộc hội thảo khoa học với nhiều đề tài phong phú phục vụ thiết thực hiệu quả cho sự nghiệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Kết quả của các hội thảo này là hàng chục cuốn sách có giá trị khoa học và thực tiễn được các cơ quan xuất bản Trung ương, địa phương phối hợp công bố phục vụ bạn đọc rộng rãi trong cả nước.

Một trong những đóng góp to lớn không thể không nhắc đến của GS Hoàng Chương là với cương vị Viện trưởng Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc là ông đã chỉ đạo lập và đề nghị Chính phủ, Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Bộ Giáo dục cho Viện và các cơ quan liên quan phối hợp thực hiện hai dự án lớn, được tiến hành trong nhiều năm là dự án “Sân khấu học đường” và dự án “Đưa văn hóa giao thông vào cộng đồng qua các phương tiện truyền thông đại chúng và các hình thức văn học nghệ thuật”. Cả hai chương trình đều được thực hiện thành công, được lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục Đào tạo, Bộ Văn hóa, Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia, Bộ Giao thông Vận tải và dư luận đánh giá cao về tính thiết thực, sáng tạo, hiệu quả trong việc tạo điều kiện cho học sinh phổ thông làm quen để biết yêu và gìn giữ sân khấu truyền thống dân tộc cũng như xây dựng nề nếp văn hóa giao thông, giảm thiểu tai nạn giao thông trong cộng đồng xã hội.

Dưới sự chỉ đạo của GS Hoàng Chương với tư cách Chủ nhiệm, tạp chí Văn hiến Việt Nam, cơ quan ngôn luận của Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, ngày càng phong phú sâu sắc về nội dung, ngày càng đẹp, trang trọng về hình thức, ngày càng xứng đáng với tên gọi và được giới trí thức văn nghệ sĩ đánh giá cao và ưa chuộng.

Đặc biệt, dù chỉ là một đơn vị xã hội hóa, nhưng nhờ có nhiều mối quan hệ quốc tế tốt và bền vững với trí thức văn nghệ sĩ Việt kều và nước ngoài, trong 25 năm qua, không chỉ tổ chức các hoạt động nghiên cứu bảo tồn quảng bá văn hoá nghệ thuật dân tộc ở trong nước, GS Hoàng Chương còn trực tiếp chỉ đạo Viện tổ chức nhiều hoạt động quảng bá văn hóa truyền thống VN ra thế giới. GS Hoàng Chương nhiều lần làm Trưởng đoàn các đoàn nghệ thuật truyền thống VN ra biểu diễn ở nước ngoài theo lời mời của bạn, biểu diễn giao lưu tại Liên hoan âm nhạc Quốc tế Tokyo, Nhật Bản. Cá nhân ông nhiều năm được các trường đại học Mỹ mời sang giảng dạy về sân khấu truyền thống VN và để lại ấn tượng tốt đẹp. Đoàn múa rối nước mini Phan Thanh Liêm thuộc Viện đã được GS Hoàng Chương khích lệ và tạo điều kiện đi biểu diễn ở hàng chục nước Á Âu Mỹ trong suốt 25 năm qua.

Với nhiệt huyết to lớn, với tinh thần năng động sáng tạo đáng khâm phục, với những thành tích hết sức xuất sắc, GS Hoàng Chương đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba và hạng Nhì khi còn công tác ở Viện Sân khấu, Bộ Văn hóa Thông tin. Sau này, khi về làm lãnh đạo Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc và tạp chí Văn hiến VN trực thuộc Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật VN, ông đã vinh dự được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất tại Đại hội Thi đua Toàn quốc – Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam năm 2005. Đến Đại hội thi đua toàn quốc Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam năm 2010, GS Hoàng Chương được Hội đồng Thi đua của Liên hiệp các Hội KHKTVN bầu chọn là một trong 10 nhà khoa học tiêu biểu nhất của Liên hiệp Hội.

Đặc biệt trong năm 2021, GS Hoàng Chương đã vinh dự được Chủ tịch nước CHXNCNVN phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao Động thời kỳ đổi mới và thành phố Hà Nội phong tặng danh hiệu Công dân Thủ đô Ưu tú. Đây là những phần thưởng rất xứng đáng cho cuộc đời lao động sáng tạo lâu dài, bền bỉ, không ngừng nghỉ, có đóng góp to lớn cho sân khấu và văn hóa dân tộc cùng nhân cách cao đẹp ngời sáng của GS Hoàng Chương.

Chúng ta còn nhớ đến GS Hoàng Chương không chỉ như một tấm gương anh hùng, một nhà quản lý lãnh đạo xuất sắc mà sẽ còn nhớ mãi tới ông là một con người trung thực, đôn hậu, hào hiệp, thủy chung, ân nghĩa với mọi người. Ông còn là một nhà khoa học nhân văn chân chính, tôn trọng sự thật và chân lý, đấu tranh không khoan nhượng với những biểu hiện phi văn hóa, phi dân tộc, phi nhân văn. Đặc biệt, ông luôn thể hiện sự tôn trọng, tin tưởng các cộng sự cấp dưới, thế hệ trẻ, vô tư giúp họ trưởng thành, thành công trong công tác và cuộc sống. Trong gia đình, GS Hoàng Chương luôn là một người chồng, người cha, người ông mẫu mực, luôn cổ vũ và ủng hộ con cháu phấn đấu thành công bằng nỗ lực học tập và phấn đấu vươn lên không ngừng của bản thân. Ông còn là một con người rất yêu, tự hào và sẵn sàng tự nguyện làm bất cứ việc gì trong khả năng để đóng góp cho quê hương Bình Định thân yêu. GS Hoàng Chương rất nhiều năm đã cùng Thượng tướng Nguyễn Nam Khánh lãnh đạo Hội đồng hương Bình Định ở Hà Nội và có nhiều đóng góp thiết thực cho quê hương không chỉ trên lĩnh vực sân khấu, văn hóa nghệ thuật mà còn trên các lĩnh vực kinh tế, y tế, xã hội….

Chúng ta đều rất tự hào về sự nghiệp phong phú và nhân cách cao đẹp của ông. Hình ảnh, sự nghiệp, nhân cách của GS Hoàng Chương sẽ còn sống mãi với quê hương, đất nước, gia đình và tâm khảm của mỗi chúng ta.