Gốm Phù Điêu: Tình đất, nghĩa đời

Trong những tác phẩm của đại đức Thích Chánh Tịnh – nghệ nhân ưu tú Phạm Văn Tuyên ở Kiến Thuỵ, Hải Phòng, bức tượng Phật bà Quan Âm là một tuyệt tác. Phật bà với dáng ngồi thanh cao, hai bàn tay đặt trong lòng ở tư thế thiền, màu men xanh ngọc ánh lên vẻ đẹp ưu nhã. Đại đức chia sẻ về tác phẩm này:”Khi tâm được giải toả, ta thấy lòng tràn ngập cảm thương, thấy được chính mình!“. Suy nghĩ ấy nói lên tình yêu lớn suốt đời ông dành cho nghệ thuật gốm mang tên Phù Điêu.

Đại đức Thích Chánh Tịnh xuất gia từ năm 18 tuổi, tư chất thông minh, miệt mài học tập và nghiên cứu về Phật pháp, có kiến thức rộng về văn hoá, lịch sử. Như một nhân duyên, ông say mê nghiên cứu các hoạ tiết phù điêu gốm cổ trong các đền chùa. Ông tìm cách phục hồi những hiện vật, những chi tiết bị bào mòn do thời gian. Điều ấy đã đưa ông đến với nghệ thuật phục dựng và chế tác những sản phẩm gốm truyền thống với chất liệu, kỹ thuật và kiểu dáng mang vẻ đẹp thuần Việt.

Đại đức chia sẻ: “Chùa là bảo tàng văn hoá nghệ thuật của dân tộc, hội tụ đỉnh cao của kiến trúc điêu khắc… được thể hiện qua các chất liệu gỗ, đá, đồng, đất nung và gốm sứ, trong đó gốm sứ có tuổi thọ hàng ngàn năm mang thông điệp lịch sử đương thời gửi lại ngàn sau. Những năm tháng tu hành ở các tu viện tôi thấm đẫm điều đó, tôi quan tâm nghiên cứu và gốm đến với tôi từ đó”.

Đại đức Thích Chánh Tịnh dành nhiều công sức tìm hiểu về các loại cao lanh, đất sét để tạo chất liệu cho các loại sản phẩm; tìm các nguồn nguyên liệu thích hợp để tạo màu men gio, men xanh, men nâu tương ứng với men gốm cổ; các kỹ thuật nung và các kiểu lò nung. Với tài năng bẩm sinh, khát vọng sáng tạo cùng với quá trình nghiên cứu bài bản, ông đã chế tác ra được nhiều sản sản phẩm gốm, các loại phù điêu, hoạ tiết độc đáo, mang vẻ đẹp riêng, từ những chi tiết nhỏ đến các kích cỡ lớn . Ông mong muốn qua những tác phẩm của mình thể hiện triết lý nhà Phật, những quan niệm từ bi bác ái hiện hữu trong đời sống nhân sinh.

Về quá trình lao động sáng tạo của mình, Đại đức cho biết: “Khó khăn nhất trong chế tác gốm đó là tạo ra dòng gốm riêng biệt được điêu khắc, nặn đắp, phủ men và nung đốt sao cho không rơi rụng nứt xé trong lò ở nhiệt độ cao hơn 1200 độ C. Vì chưa có ai làm cho nên tôi cố gắng tự mình tìm tòi, tích luỹ bí quyết, công thức cho dòng gốm này, từ lúc là viên đất đến khi thành sản phẩm. Tôi cố gắng làm chủ mọi công đoạn, đi sâu vào tinh hoa truyền thống, tạo ra cái hồn cái cốt thuần Việt, không mang bóng dáng gốm Trung Hoa!”

Một trong những chế tác nổi bật của Đại đức Thích Chánh Tịnh là bộ Bách Bình được trao Kỷ lục Việt Nam. Đây là bộ sản phẩm gốm được chế tác và đắp nổi hoa văn, họa tiết truyền thống Việt Nam nhiều loại nhất. Ông đã tạo ra 100 mẫu bình gốm cỡ lớn, từng bình có các hoa văn phù điêu cổ; mỗi chiếc có một dáng vẻ riêng, chỉ sản xuất độc bản và ghi tên người chế tác vào từng bình. Với bộ Bách Bình độc đáo này, Đại đức Thích Chánh Tịnh đã được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.Sau đấy, ông tiếp tục phát triển dòng gốm đắp nổi, tinh xảo trên bề mặt đồ gốm với các tác phẩm kích thước lớn như: Các bộ tượng Phật, Bồ tát, Phúc Lộc Thọ, bộ tượng vua Hùng và các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa; đắp nổi chim, muông thú, phong cảnh. Đến nay, ông đã sáng tạo trên 5.000 sản phẩm gốm các loại. Các tác phẩm của ông đã được trao nhiều giải thưởng, trưng bày trong các bảo tàng, triển lãm cũng như đến với những người yên mến nghệ thuật gốm ở mọi miền.

Chúng tôi đã về thị trấn Tú Sơn thăm cơ sở gốm của Đại đức Thích Chánh Tịnh, được ông đưa đi xem, giới thiệu các công đoạn làm gốm và gian trưng bày các sản phẩm rất phong phú. Ông tặng chúng tôi tập sách ảnh “Tiếng đất gọi bàn tay”, trong đó có hình ảnh những sản phẩm tiêu biểu nhất.

Đại đức tâm sự: “Với tôi, Gốm như cuộc chơi định mệnh, đã dấn thân không bao giờ ngơi nghỉ. Tôi rất muốn dành thời gian để trao đổi với các chuyên gia, các nhà văn hoá về đề tài cùng quan tâm, như vấn đề “Gốm sứ có mặt trong không gian tế tự Phật giáo” qua các thời kỳ. Chẳng hạn, ở Đồ Sơn có tháp Tường Long, vua Lý đời thứ ba cho xây, hình bát giác cửu phẩm, công dụng là làm ngọn hải đăng, có biến thì đốt đuốc báo về núi Yên Tử, Yên Tử đốt đuốc báo về Thăng Long, đó là phía Đông Nam. Phía Bắc có một núi, phía Tây có một núi cũng đều xây kiến trúc đó, hình tam giác, thành Thăng Long ở trung tâm. Nền chính trị nhân bản đã sùng thượng đạo Phật để trị quốc, bình thiên hạ. Các đồ gốm sứ, đất nung, đá, gỗ… đều có mặt ở cơ sở di sản đó!”

Ông bày tỏ: “Tôi mong có điều kiện được mở xưởng ở nơi rộng rãi, đạo tạo người học nghề, du khách có thể đến tham quan, trải nghiệm, mua bán… để tạo nên cái nghề cho bản địa, góp phần phong phú cho ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam!”

Xin ghi lại đây bài thơ Gốm Phù Điêu tôi viết tặng Đại đức Thích Chánh Tịnh – Nghệ ngân ưu tú Phạm Văn Tuyên sau chuyến đi:

Gốm Phù Điêu

Sóng đời chìm nổi vân vi
Thời gian sải cánh thiên di tháng ngày
Nghe hồn đất gọi bàn tay
Qua ngàn độ lửa nồng say sắc màu
Tình yêu nguồn cội thẳm sâu
Tự ngàn xưa nối ngàn sau dòng đời
Cửa Thiền rộng mở cõi người
Bách Bình ân nghĩa đất trời gửi trao
Nhẹ nhàng mềm mại thanh cao
Phù điêu từng nét chạm vào gốm hoa