Tôi là người được anh Lưu Quang Vũ coi như đứa em, và được chứng kiến cả 4 mối tình si mê trong đời của anh. Cả 4 người phụ nữ anh yêu đều là những văn nghệ sỹ chói sáng, đều là mơ ước của rất nhiều đàn ông, và đều yêu anh đến cùng cực. Nhưng hy sinh hơn cả, nồng nàn hơn cả, mạnh mẽ hơn cả , chính là người phụ nữ từ khi nắm tay anh buổi đầu, đã không rời tay anh cho đến phút cuối trên con đường đời …
Hạ sĩ Lưu Quang Vũ
Ngày nhỏ ở với mẹ tôi ở Đoàn ca múa nhân dân TW, tôi biết có hai diễn viên múa mẹ tôi rất yêu quý và thân thiết, là hai chị cùng tên Quỳnh: Chị Thúy Quỳnh và chị Xuân Quỳnh.Nhiều người nói về đội múa xinh đẹp của Ca múa TW ngày ấy, là trước hết nói về hai chị Quỳnh này, thường gọi là “ hai đóa hoa quỳnh”. Rồi chị Thúy Quỳnh sẽ suốt đời gắn với nghệ thuật múa, từng là Chủ tịch Hội nghệ sỹ múa VN, còn chị Xuân Quỳnh thì rẽ sang con đường thi ca, trở thành một nữ thi sỹ tên tuổi trên văn đàn. Khi còn rực rỡ dưới ánh đèn sân khấu trong những vũ điệu dân gian mê hồn, hay khi đã ngân lên những vần thơ như chồi biếc, như hoa dọc chiến hào, chị luôn chinh phục được bao người, không chỉ bởi một vẻ đẹp nền nã, mà còn bởi một tâm hồn thơ mơ mộng, tinh tế, và cũng rất nồng nàn.Ngay từ những vần thơ đầu, chị đã làm bao tâm hồn say mê, ngây ngất. Nhất là cùng vẻ đẹp quyến rũ của thi ca, còn là một vẻ đẹp hình thể cũng rất quyến rũ của một nghệ sỹ múa. Chị được cả dáng, được cả hồn.” Làn thu thủy, nét xuân sơn/ Hoa ghen đua thắm liễu hờn kém xanh”
…Nhưng trong những người say mê buổi đầu này, chưa có anh Lưu Quang Vũ. ( Tôi cũng thú thực là hồi ấu thơ, tôi hay được anh Lưu Tuấn, ngày ấy gọi là chú, một nghệ sỹ kéo violon trong đoàn rất đẹp trai, hay sai đi đưa những lá thư có nhẽ là Lời tỏ tình mùa xuân của chú cho cô Xuân Quỳnh. Chú cũng chính là mối tình đầu, và là người chồng đầu tiên của cô Xuân Quỳnh)
… Kém chị Xuân Quỳnh 6, 7 tuổi, lúc này anh Lưu Quang Vũ còn đang là cậu học sinh ngày ngày quàng khăn đỏ đến trường. Dù rằng anh cũng đã làm thơ, từ cái zen di truyền của người cha là nhà thơ,soạn giả sân khấu Lưu Quang Thuận…
Phải rất nhiều năm sau, họ mới gặp nhau và si mê nhau,dù là để đến được với nhau, họ đã phải vượt qua rất nhiểu trở ngại.
Lý do đầu tiên để họ gặp gỡ nhau, là ỡ chung khu nhà 96 phố Huế, Hà nội- Một khu tập thể dành cho các văn nghệ sỹ( Bùi Xuân Phái, Nguyễn Văn Tý, Phan Huỳnh Điểu, Hoàng Nguyễn, Bùi Huy Phồn, Lưu Quang Thuận…). Anh Lưu Quang Vũ đã cùng cha mẹ ở đây nhiều năm, còn chị Xuân Quỳnh sau khi giã từ cuộc đời nghệ thuật chuyển sang con đường văn học mới cùng chồng, nghệ sỹ violon Lưu Tuấn chuyển về.
Mặc dù có những khoảng cách về tuổi tác, về hoàn cảnh nhưng họ sẵn lòng cảm thông về những bất hạnh của nhau: Chị Xuân Quỳnh có những xung đột về tính cách với người chồng dẫn đến đổ vỡ, còn anh Lưu Quang Vũ phải sống với tình yêu như một trái đắng, cùng với rất nhiều vất vả của trường đời…
Trước đó ít năm, khi đang còn là một nhà thơ trẻ tên tuổi, “trai tài gái sắc”, như một duyên nợ của đất trời đã khiến anh tìm đến với một ngôi sao điện ảnh lúc bấy giờ:”Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa”. Phàm người tài hoa lại thường đa cảm, yếu mềm, anh đã yêu bằng tất cả sự si mê, sự rối rít của tâm hồn (Rối rít trong lòng một nỗi em em…).Yêu và bất chấp tất cả- kể cả một thứ kỷ luật gắt gao nhất bấy giờ là kỷ luật quân đội!
Thế nhưng, chính tình yêu này đã làm thất vọng, khỗ đau .”Người ta yêu em đến sờn mòn/Người ta yêu em đến nhàu nát” Tôi nhớ năm xưa cùng anh lang thang trên những nẻo đường Hà nội bời bời gió lạnh, anh hay lẩm bẩm câu thơ ấy của Ê-xê-nhin cho vợi nỗi lòng mình…
Tôi nhớ một lần từ mặt trận ra đến thăm anh, người cha thân yêu của anh- nhà thơ Lưu Quang Thuận, cũng là thầy dạy tôi viết kịch, kéo tôi ra một góc vắng tâm sự:” Thằng Vũ nó khổ quá con ạ…” Ông chỉ thốt lên thế rồi, ghìm lại. Trên má ông tứa ra một dòng nước mắt làm tim tôi nhói lên, thương anh Vũ và thương ông quá!
…Lại thêm nỗi vất vả dành cho người lính cô đơn (Tôi là tên lính cô đơn giữa trung đoàn- thơ LQV). Giải ngũ, không công ăn việc làm, tài thì nhiều người trọng nhưng tình chẳng mấy ai thương, cánh tay anh đưa lên gõ cánh cửa nào cũng bị chối từ. Họ ngoảnh mặt cả với thơ của anh, dù là chính nơi ấy hôm qua còn đưa thơ anh lên tận “mây xanh”. Anh phải đi vác tre vác nứa nơi bãi sông Hồng, và nghiền thơ quá thì chỉ biết mang thơ đọc cho những người bạn bốc vác ấy bên ly rượu suông những đêm trăng tàn nơi bến sông…
Chính trong nỗi đơn độc về tình yêu, về thế thái nhân tình này, chị Xuân Quỳnh đã đến với anh, thắp lên cho anh môt ngọn lửa ấm lòng, một vì sao rực rỡ để rồi từ tình yêu này, Lưu Quang Vũ lấy lại sức bay lên. Quả là chỉ tình yêu mới đền bù được cho tình yêu, chỉ tình yêu mới băng bó được cho vết thương tình yêu.
Và quả là,” Chỉ có thuyền mới hiểu, biển mênh mông dường nào”…
Họ gặp gỡ nhau, đến với nhau từ việc ở cùng một chung cư, từ chung với nhau một nỗi bất hạnh gia đình, nhưng trước hết, là chung với nhau một hồn thơ và một tài năng thơ. Sự gần gũi nhau về khát vọng, sự đồng điệu về tâm hồn.Và đặc biệt, dù đã là một cây bút thơ nổi tiếng, được nhiều người yêu mến và tôn trọng, nhưng trước tài năng của Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh chấp nhận làm một dòng sông nhỏ, dồn tấtcả mồ hôi nước mắt để nuôi lớn cho “biển khơi” Lưu Quang Vũ. Chị nhận ra vẻ đẹp tâm hồn và tài năng của anh, không phải lúc tên tuổi anh chói sáng, mà ngay từ trong tăm tối nhất, ngay từ lúc bao nhiêu đổ vỡ bất hạnh ập xuống đời anh. Chỉ có sự thông minh, sắc sảo, và một tâm hồn bao dung, rộng lớn của một tài năng ”ngang cơ” mới có thể phân biệt đươc nhau như thế, mới nhận biết được nhau như thế, mới có thể chấp nhận hy sinh cho nhau như thế.
Anh Lưu Quang Vũ đã từng viết về chị Xuân Quỳnh, viết về tình yêu này:
Khi tàu đông anh lỡ chuyến đi dài
Chỉ một người ở lại với anh thôi
Lúc anh vắng người ấy thường thức đợi
Khi anh khổ chỉ riêng người ấy tới
Anh yên lòng bên lửa ấm yêu thương
Người ấy chỉ vui khi anh hết lo buồn
Anh lạc bước , em đưa anh trở lại
Khi cằn cỗi thấy tháng ngày mệt mỏi
Em là sớm mai là tuổi trẻ của anh
Còn Xuân Quỳnh, trước tình yêu này,chị đã viết gì?
Chẳng dại gì em ước nó bằng vàng
Trái tim em anh đã từng biết đấy
Anh là người coi thường của cải
Nên nếu cần anh bán nó đi ngay.
Em cũng không mong nó giống mặt trời
Vì sẽ tắt khi bóng chiều đổ xuống
Lại mình anh với đêm dài câm lặng
Mà lòng anh xa cách với lòng em
Và:
” Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”
Nhưng đấy là thơ, là sự bộc lộ của tâm tưởng. Nó sẽ còn phải đụng chạm với đời, cuộc đời thực, với miếng cơm manh áo mà càng với những nghệ sỹ, nó lại càng dễ biến thành những bi kịch và nhiều cuộc tình tưởng rằng rất chói sáng, rất thi vị, thì khi vấp phải phần đời này, bỗng nổ tung như bong bóng xà phòng…
Nhà thơ Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh
Hai vợ chồng và “con anh, con tôi, con chúng ta”nhiều năm tháng chỉ sống với một đồng lương cán bộ văn nghệ ít ỏi của Xuân Quỳnh. Để sống trọn vẹn với tình yêu, để chắp cánh cho sự nghiệp của chồng, chị Xuân Quỳnh đã chi chút, dành dụm từng đồng tiền, chấp nhận hy sinh tất cả mọi nhu cầu thiết yếu nhất của mình. Một người bạn văn thân thiết của chị kể, một trưa hè kia đôi bạn gặp nhau,chị mời chị Xuân Quỳnh uống một cốc chè đỗ đen giải khát. Nhưng rồi thấy chị Xuân Quỳnh lặng đi. Một hồi lâu mới thầm nói:”Thôi, chả ăn chè nữa chị ạ.Chị dành cho em mấy hào ấy để trưa nay em mua rau cho cả nhà cùng ăn.“ Nhắc lại chuyện này, thực sự vẫn còn nhói lên trong lòng chúng ta bao niềm xót xa của một thời, nhưng cũng đọng lại trong lòng chúng ta niềm khâm phuc sự lo toan, hy sinh của chị Xuân Quỳnh, mà những chi tiết thế này là không ít trong những năm tháng của anh chi Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh. Chính sự hy sinh, sự thôi thúc,và chắp cánh này của chị Xuân Quỳnh mà anh Lưu Quang Vũ có được một sự nghiệp sáng tác đồ sộ . Không thể không nói trong gia tài văn chương và nghệ thuât chẳng mấy ai có của tài năng lớn Lưu Quang Vũ, không có một phần là tâm hồn và sự hy sinh của chị Xuân Quỳnh lặn vào để làm nên. Và nếu Lưu Quang Vũ là một ”Biển mênh mông dường nào” thì Xuân Quỳnh không chỉ là ” thuyền “để thấu hiểu, mà là một dòng sông hùng vĩ, khôn cùng, để nuôi lớn “biển mênh mông này”
“ Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. Càng sau này, con tim càng đau nặng, Xuân Quỳnh càng tâm niệm, càng khăc khỏai với câu thơ trên, với mong ước trên, dù là trong lý do để con tim này thêm nhức nhối, có cả một phần do chính anh Lưu Quang Vũ gây nên:
Thương trái tim nhiều vất vả lo buồn
Trái tim lỡ yêu người trai phiêu bạt
Luôn mắc nợ những chuyến đi, những giấc mơ điên rồ, những ngọn lửa không có thật
Vẫn là gã trai nông nổi của em …
Thương cảm biết bao trái tim chị Xuân Quỳnh những ngày đau trên giường bệnh.Trái tim máu thịt có thể ngừng đập, nhưng lại đau đáu mong ước “ Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. Có nghĩa chấp nhận thể xác có thể cô đơn ra đi vĩnh viễn, nhưng tình yêu thì vẫn phải mãi mãi ở lại, mãi mãi còn với Lưu Quang Vũ hơn cả một sự thân yêu…
…Và kỳ lạ thay, trái tim đầy nhân ái của chị đã không phải cô đơn ra đi. Mà buổi vĩnh biệt ấy, có cả trái tim anh và đứa con thân yêu. Sau 15 năm gắn bó đã tưởng phải dừng, thì họ lại tiếp tục bên nhau, ra đi cùng nhau để vĩnh viễn bên nhau trong một tình yêu bất tử …
TRIỆU PHONG
