Kỷ niệm 92 năm ngày thành lập Đảng, VHVN xin giới thiệu bản trường ca nổi tiếng cùa nhà thơ Thanh Thảo về cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, một người cộng sản trọn đời vì nước vì dân, một học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mong Đảng ta sẽ có những người cộng sản xứng đáng với các thế hệ cộng sản tiền bối…
“Dạ, tôi là Sáu Dân
Là tôi thưa với nghĩa ân tình người
Tôi thưa với nhân dân tôi
Thưa cùng đất nước muôn đời Việt Nam”
Vợ con tôi giờ này ở đâu
Đáy sông nước êm hay nước xiết
Lục bình trôi mải miết
Hồn vợ con tôi nương náu nơi nào
Nửa khuya buồn một tiếng quốc kêu
Sao con tàu lại tên Thuận Phong
Sao vợ con tôi lại ngồi con tàu đó
“Gió đưa gió đẩy về rẫy ăn còng
Về sông ăn cá về đồng ăn cua”
Bây giờ ăn gì cũng vậy thôi
Đâu còn vui nữa
Tôi cũng có những 0 giờ của mình, nào ai biết
Tôi cũng có những phút giây thảm thiết
Nào ai hay
Cuộc đời tôi không là diễn văn dài
Hay điếu văn ấn tượng
Tôi không muốn khi đứng lên nằm xuống
Lại có người tụng ca
Cuộc đời tôi bùn với đất chan hòa
Dù ngồi ghế Thủ tướng
Tôi không bao giờ mơ tưởng
Mình đứng trên mấy chục triệu người
Mấy chục triệu đồng bào tôi
Đứng trên làm gì hay để đè họ xuống
Tôi không bao giờ tưởng tượng
Mình làm được điều thất đức này
Vua Hùng xưa cũng không làm như thế
Dù thời ấy
Dân ta chưa đủ triệu người
Dù thời ấy
Chữ S chưa lượn sóng như bây giờ
Và Bà tôi còn nói:
“ Đồ trì ô trí mâm”
Tôi không hiểu
Có lẽ
Đó là một ngôn ngữ khác
Bao người vượt biên chết giữa đại dương
Vợ con tôi chết trên sông Sài Gòn
Vì bom Mỹ
Ngày Thống Nhất triệu người vui có triệu người buồn
Triệu người đoàn viên triệu người ly tán
Bơi về phía nào cũng đời tị nạn
Một biển Đông ken đặc hiểm nguy
Tôi làm sao thanh thản
“Nếu làm không được, người ra đi phải là các anh!”
Vâng, người ra đi là tôi, không ai khác
Ra đi như tiếng nấc
Vì để khổ dân mình
Ra đi như gió phất
Gửi trên rặng trâm bầu bình minh
Tôi biết rằm tháng Bảy bà con cúng hàng triệu sinh linh
Qua mấy cuộc chiến tranh loạn lạc
Ai cũng có thể là cô hồn phiêu dạt
Ai cũng có thể húp cháo lá đa tìm cõi Niết Bàn
Cõi ấy ở đâu tôi nào biết
Ba lạy này kính lên tiên liệt
Tôi là Sáu Dân nguyện chung số phận với mọi người
Ngay trên trần thế này thôi
Có anh bạn tâm giao
Ở một nhà hàng mậu dịch Quảng Ngãi
Hai Văn lúi húi làm bếp đãi tôi món siêu rẻ
Siêu ngon
Hai anh em chén tạc chén thù
Trăng trên đầu như đang vào thu
Bên một cầu thang gỗ
Đời tôi chưa phút nào nhẹ nhõm thế
Chúng tôi nói với nhau toàn chuyện tầm phào
Ăn với nhau một món tào lao
Uống rượu đế
Cười ha hả
Không nghị quyết không chỉ đạo
Chỉ một bát cháo
trắng với hột vịt muối
Lúc hừng đông
Trăng đã lặn về Thạch Bích Tà Dương
Ánh mờ như tiếng vọng
Quê tôi ở Vĩnh Long
Không biết vì sao mình yêu Quảng Ngãi
Có lẽ tổ tiên từng ở đó
Hay không phải ?
Nhưng tổ tiên tôi là lưu dân
Không lang thang từ Bắc vào Trung rồi vào Nam
Thì còn đường nào đi nữa ?
Có một nhà thơ hồi ấy trẻ
Hình như bây giờ đang viết cái gì về tôi
Tôi chỉ gặp anh một lần đường rừng vắng vẻ
Nhưng tôi biết anh này ngang hơn cua
Có gì đâu những người yêu nước
Không ai giống ai hết
Chúng ta giống nhau ở rừng
Chúng ta giống nhau ở địa hình
Chúng ta giống nhau khi hành quân vượt cung đường nguy hiểm
Chúng ta giống nhau khi đội bom
Chúng ta giống nhau khi sốt rét
Giống nhau cả khi chết
Nhưng mỗi chúng ta có một cuộc đời riêng
Và những nghĩ suy khác biệt
Có yêu thương nhau mới là đồng chí
Còn không biết yêu thương thì vô nghĩa
Đó là bài học tôi rút tỉa
Không dám dạy ai, chỉ tự răn
Hay vì tôi giống bên ngoại
Giống dòng sông tha thẩn trong lành
Hồi trẻ người ta bảo tôi hay quậy
Nhưng ai thấy tôi cười đều nói thằng này dễ thương
Thì dễ thương mới đi làm cách mạng
Dễ thương mới biết thương bà con
Mình chỉ là người hên xui tận mạng
Cuộc đời như một chiếc bánh phồng
Có lúc bánh phồng rồi bánh dẹp
Nhưng bánh làm thơm miệng bao người
Quê tôi cũng nghèo nghèo như chiếc bánh
Nén bao khao khát tận vòm trời
Từ sông Cổ Chiên tới Vàm Mang Thít
Nghìn lò gốm làm nên thành-phố-đỏ
Cứ san sát những cuộc đời đất nung
Thầm cháy bao ngọn lửa ven sông
Nơi bầy ngựa thường tươi vui gặm cỏ
Sao con ngựa đất nung ấy mặt buồn rười rượi
Người ta bảo đó là giống ngựa Chàm
Nó buồn như thế đã nghìn năm
Tôi chợt hiểu: một khi mình mất nước
Đến con ngựa cũng không sao vui được
Tôi đi làm cách mạng từ cuộc đời buồn của mình
Cuộc đời thằng thiếu niên ở đợ
Ngày mới sinh được cõng khắp làng
Bú chực sữa những bà mẹ nông dân
Tôi lớn lên nhờ dòng sữa ấy
Ơn huệ này trọn kiếp chẳng hề quên
Nhìn con ngựa bằng đất nung
Tôi cứ muốn nó vui lên một chút
Ngựa Chàm ơi, mày đừng buồn thế nữa
Mắt yêu thương lấp lánh nghĩa tình
Hãy thay đổi đời này. Nếu có thể
Rồi vân vi kể chuyện đời mình
Và ngay trong đêm tối, hãy tin
Lưng trĩu nặng đang thồ đầy ánh sáng
Con ngựa buồn nhìn tôi, mắt nó ngân ngấn
Tôi là Sáu Dân, tôi cảm nhận điều này
Mỗi giọt nước mắt buồn đều làm bật một chồi cây
Và đó là Cách mạng
Đời tôi gối đất nằm sương
Cuốn theo chiều gió đưa gió đẩy
Tôi về một đồng sen hoa mây mẩy
Nơi người tôi yêu chờ đợi cả cuộc đời
Giá mà sen nói được
Chúng tôi thương nhau làm sao
“Tôi cưới vợ chứ không lập chi bộ”
Hình như tôi nói thế
Khi người ta muốn tôi phải cưới vợ đảng viên
Tôi chỉ yêu cô gái ấy
Nhà cô giàu hay nghèo thì cũng vậy
Cô có phải đảng viên hay không thì cũng thế
Vợ chồng tôi sinh các con tôi
Như tất cả mọi người
Giờ này em ở đâu
Hãy chờ anh chờ anh, trời ơi
Bây giờ tôi mới hiểu
Vì sao con ngựa đất nung buồn thất thểu
Nó đã mất vợ mất con rồi, có thể
Nó mất luôn một tổ ấm bình thường
Tôi-một tá điền
Em-một bông sen
Nếu không có cuộc chiến tranh chúng mình đã yên ả vô cùng
Xin nói thật-tôi không màng chức tước
Nó không mang lại hạnh phúc
Mà tôi tìm kiếm suốt đời
Cái hạnh phúc trong xanh mơ hồ
Như hơi thở
Suốt đời tôi là con nợ của nhân dân
Với hạnh phúc tôi lại là chủ nợ
Có khi nụ cười như tấm rèm cửa
Dấu những khoắt khuya côi cút một mình
Biết đau khổ mới đi làm cách mạng
Biết yêu thương mới là người cộng sản
Biết nhường bạn chén cơm mới thấu lẽ nhân tình
Tôi là Sáu Dân, tôi nghĩ vậy
Nếu có gì không phải
Xin chước cho
Ngày khánh thành đường dây 500 KV
Tôi vào trại giam Thanh Xuân thăm anh Vũ Ngọc Hải
Lẽ ra mình nên mang chai rượu đế
Nhưng sợ phạm qui nên
Tôi mang theo một chai sâm-banh
Khui rất nổ
Hai anh em ngồi lai rai
Uống rượu trong tù không biết sướng hay khổ
Uống rượu trong tù lòng mừng quá cỡ
Từ nay lưới điện quốc gia chan hòa
Tận Cà Mau rồi Phú Quốc
Tôi tin ánh sáng sẽ tới với dân mình
Xin lỗi anh, anh Hải
Vì dự án này anh chịu khổ
Anh ở tù thay tôi
Nhưng bao người thợ thi công đường dây
Họ treo mình trên vách núi
Có những người nằm lại
Một góc rừng
Họ còn khổ hơn cả tôi và anh
Nào, cạn ly
Ở tù mà dân được nhờ
Thì cũng đáng!
Tôi chỉ là người đơn giản
Đơn giản-tôi là Sáu Dân
Nếu làm được gì cho Ân Nhân
Mình không làm-là có tội
Ngày Thống Nhất tôi vui lắm chớ
Nhưng tôi cảm hết nỗi âu lo
Ngay trên thành phố Bác Hồ
Sao tôi bỗng nghĩ suy không đơn giản
Không có cái tự kiêu người chiến thắng
Nhưng tôi hiểu mặc cảm người thua trận
Là người Việt Nam đừng hơn thua nhau sau cuộc chiến này
Một cuộc chiến quá nhiều khổ đau hệ lụy
Một bàn thờ hai đứa con khác phía
Mẹ dứt ruột đẻ ra giờ cư xử thế nào ?
Anh đừng nói chúng tôi là cộng sản thì không phải quốc gia
Tôi không chiến đấu cho đất nước này thì cho ai ? Chẳng lẽ cho Tàu cho Mỹ cho Nga ?
Tôi thuộc về dân tộc tôi từ trong máu
Nhưng chúng ta cần làm lại
Ngay trong đầu mình
Bây giờ người ta gọi là « tái cấu trúc »
Vâng tôi đã tái cấu trúc đầu tôi
Nhưng nó vẫn vẹn nguyên đầu người Việt yêu nước
Đầu luôn dúi về phía trước
Nghĩ cho dân là nghĩ dám làm
Dám chấp nhận hiểm nguy dám đánh cược
Có hai câu thơ của một nhà thơ Việt
Tôi tâm đắc tới giờ :
« Người yêu nước vốn chịu nhiều thua thiệt
Có được chăng những tha thiết tim mình » (*)
Cái tôi được là niềm tha thiết
Cái tôi được nằm ngay trong thua thiệt
Chị Ba Thi ơi, hãy xuống đồng bằng mua gạo
Cứu dân Sài Gòn
Chị có bị tù thì tôi mang cơm
Đừng để dân mình đói
Trong khi gạo đồng bằng thừa mứa
Không biết bán cho ai
Có những nghịch lý một thời
Không giải quyết chỉ bằng chém gió
Mình nói trải thảm trọng người giỏi
Sao nhân tài cứ bỏ mình mà đi
Tôi biết ơn những người cộng tác
Những người tài hơn tôi học rộng hơn tôi
Họ thương tấm lòng tôi chân thực
Nên tình nguyện bên nhau giúp đời
Không có họ làm sao miền Tây thoát lũ
Rồi tứ giác Long Xuyên đổi thay gương mặt đồng bằng
Năng suất lúa vụt lên nhiều tấn
Sếu đỏ lại bay về Tràm Chim
Đừng nghĩ bản thân mình nhiều quá
Mà biết sẻ chia với tấm lòng
“Để làm gì em có biết không ?
Để gió cuốn đi
Để gió cuốn đi…”(*)
Tôi yêu người nhạc sĩ ấy
Người cho tôi nếm trải
Mình có thể đứng lên từ một khúc nhạc buồn
Người cho tôi chiếc lá
Xanh như là giọt lệ tuôn
Tôi đã thiệt thòi nhiều thứ
Cho tôi một phút lắng lòng
Thế giới này quả thật mênh mông
Cuộc đời còn thơ ca và âm nhạc
Có thể tóc bạc nhiều tôi mới biết
Điều đơn giản này
Và một đêm mơ khải ngộ niềm khác lạ
Ánh sáng tràn ngập cả
Tôi giữ khoảnh khắc ấy cho riêng mình
Sắc sắc không không
Có khi là sắc sắc không không
Nhưng còn gánh nặng trần gian
Mình không gánh hỏi ai mang thay mình
Tôi xin theo Lục Vân Tiên
Xin theo Tử Trực Hớn Minh Tiểu Đồng
Xin theo những bước thong dong
Nhà thơ mù ấy sáng lòng muôn thu
Vâng, tôi đã khóc mỗi khi đọc thơ Đồ Chiểu
Với “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”
Chúng ta có thơ và nhà thơ như thế
Không bao giờ mất nước!
Chợt nhớ nhà thơ Chim Trắng
Anh Bến Tre còn tôi Vĩnh Long
Tôi với anh đều xin họ mẹ
Chắc còn nhiều uẩn khúc trong lòng
Nhưng có chi trên đời ấm êm hơn mẹ
Có chi trên đời hơn nơi ta sinh đẻ
Những hàng cau quê ngoại
Rực sáng dưới nắng chiều
Anh Chim Trắng lấy họ Hồ là nhà thơ
Tôi lấy họ Võ
Không làm thơ
Chúng tôi giống nhau ngay lành mọc thẳng
Như cây cau với cây dừa
Một mai
Rồi tụ về nơi ấy cả
Không biết có còn cơ hội
Tự kiểm đời mình
Nhớ tới điều đó
Để hôm nay sống với nhau chân tình
Ánh sáng mỗi ngày đều như thế
Nhưng tôi cần một ánh sáng khác hơn
Soi lại cả những gì đã cũ
Những khổ đau dằn vặt tủi hờn
Không ai mới sinh đã hoàn hảo
Ánh sáng cũng vậy
Tôi thương thằng Dũng con tôi
Nó chết còn trinh trắng
Chưa một lần tỏ tình
Tôi không hiểu làm sao mình đồng ý cho nó xuống chiến trường
Biết nơi đó mười chết một sống
Nhưng con tôi giống tôi
Nó đã quyết thì không thể cản
Tôi làm cha đau đớn khôn cùng
Con ơi, cha mắc nợ con
Món nợ ấy muôn đời không trả được
Nhưng nước có giặc
Cha biết làm sao ?
Cha mất con
Đất nước mất hàng triệu người con
Cứ tới mùa bông điên điển thắm vàng
Những đồng sen dâng hương theo nước nổi
Con tôi dừng ở tuổi hai mươi
Như một bông hoa không bao giờ nở lại
Một bông hoa trong lòng cha tê tái
Thôi con về với mẹ, các em con
Đợi cha, cha sẽ cùng sum họp
Những việc nhức đầu đều là việc nước
Tôi không biết tránh vào đâu
Những người ghét tôi những người thương tôi
Họ không thể nói tôi không trung thực
Điều tôi nghĩ tôi nói có lẽ họ đều biết
Chỉ có điều ai nói ra thôi
Khắc kỷ trong niềm tin
Nhưng tôi sống tươi vui đơn giản
Ai bảo làm chính trị không có bạn
Tôi nhiều bạn và chơi hết mình
“Đồng chí” là cái gì thật khó
Nhưng khó hơn là “đồng lòng”
Bởi lòng người vốn rất mênh mông
Ngày đám tang tôi người ta đuổi các nông dân mất đất chạy có cờ
Cả những bà mẹ từng mang cơm xuống hầm bí mật nuôi tôi
Sao lại thế ?
Chúng ta không bảo vệ dân
Dân không bảo vệ ta
Thì làm sao ta bảo vệ được mình ?
Bài học không chỉ thời chiến tranh
Mà ở mọi thời
Về Đồng Tháp mùa nước nổi
Ngắm những vùng sông trắng xóa cá linh
Những con cá nhỏ nhoi trôi dạt
Vì đâu chúng kết nối tận tình
Vì chúng biết nâng nhau nương nhau theo dòng
Trên đường ra tới biển
Ông Lý Quang Diệu nói đúng
Có những lý do khác nhau khiến chúng ta để vuột nhiều thời cơ
Chúng ta đã tụt hậu
Đây không phải thơ
Đây là xót xa bật thốt nên lời
Từng thấm nỗi đau nô lệ
Nay thêm nỗi đau dân nghèo nước nhục
Vì không bằng lân bang
Đã yếu thì ra đường hay sợ gió
Thì dễ bị người ta ăn hiếp
Tôi hiểu điều này từ bản thân tôi
Số phần thằng thiếu niên ở đợ
Đã cải họ Phan sang họ Võ
Mà chưa đổi được đời
Đừng để cả dân tộc đi ở đợ
Dù làm thuê cũng là chuyện thường tình
Nhưng tôi muốn Việt Nam có nhiều ông(bà) chủ
Họ giàu lên đàng hoàng cho đất nước giàu lên
Biết cái hố cách ngăn đầy đau xót
Xóa nó đi đâu có dễ dàng
Nhưng đó là phần việc của những người như tôi như anh
Và bao lớp người sau nữa
Phải làm
Tôi ghét nhất cái lợi thế
Lương chết đói và nhân công giá rẻ
Tiền thì ai cũng cần
Nhưng đừng quá tham
“ Cuộc sống nếu mà như thế
Chỉ mánh mung với những đồng xu”(*)
Như thế đâu xứng là cuộc sống
Ngày tôi về Dung Quất
Nơi ấy còn mang tên “Vũng Quít”
Ngồi trên hòn đá bãi Tuyết Diêm
Lắng nghe làng nghèo ngày xưa làm muối để ý một cây xương rồng
Mọc chật vật đơn thân bên đá cội
Hoa cháy đỏ niềm trông đợi
Như cái khổ cộng sinh cái Đẹp
Như cái Đẹp thoát ra từ vất vả khôn cùng
Cây xương rồng miền Trung
Về đây mới thấu hiểu nhân dân
Mới day dứt làm điều gì đó
Cho miền Trung bay lên
Có thể từ cây xương rồng làng Tuyết Diêm
Một nhà máy lọc dầu hoài thai cực nhọc
Hoa xương rồng ngọn lửa lọc dầu đỉnh tháp
Cháy khôn nguôi khao khát đổi đời
Và đường dây 500KV đường Hồ Chí Minh chiến lược
Cái khó nhất khi nhìn thấy trước
Rồi thuyết phục anh em nhìn cùng hướng với mình
Tôi Sáu Dân như một lẽ thường tình
“Thấy việc nghĩa không làm là đồ bỏ”
Câu thơ Đồ Chiểu mãi đinh ninh
Phía đầm xa con bói cá
Kiên nhẫn chờ phút giây vĩnh cửu
Những cây quít dại
Thở thoang thoảng mùi biển giã
Đàn bò nhẩn nha gặm cỏ
Lặng yên một đám mây vàng
Tôi yêu đất nước mình chứa chan
Chua xót
Không làm được gì cho đất nước
Là có tội với tổ tiên ông bà
Bây giờ thì tôi đi xa
Nói gì cũng muộn nói ra lại buồn
Những người tôi quí tôi thương
Lỡ làm khổ họ tôi thường xót xa
Một lời xin hãy thứ tha
Làm người ai chẳng bước qua lỗi lầm
“ Đất nước lam lũ
Đi dần về phương Nam”
Một nhà thơ viết như thế
Lam lũ ấy có ông bà tôi nữa
Những lưu dân đào kênh khai đất mở đường
Nếu bây giờ có kênh T5 ở An Giang dài 48km
Bà con thương mà đặt tên tôi
Chứ con kênh ấy bà con đào hết
Tôi chỉ là người khởi xướng ra thôi
Nhờ tư vấn chuyên gia cộng sự
Dân ta bao đời lam lũ
Lẽ nào lam lũ mãi vậy sao ?
Khiêm nhường không phải nhỏ bé
Hiền lành không đồng nghĩa cam chịu
Nhưng cần cắt đi từ “lam lũ”
Để dân mình lao động tự do
Có thể vất vả nhưng được làm người
Không phải ở nhà ổ chuột
Con cái được đi học
Không bị bạo hành
Tôi nói điều này với các anh
Đừng thương tôi mà nên thương Dân
Ông Lê Văn Duyệt ngày xưa làm như thế
Và Ông được toàn dân kính nể
Người tiên phong đưa Sài Gòn mở cửa
Chính là người giờ trụ ở Lăng Ông
Ai có công với Dân là có công với Nước
Xin khắc ghi điều đơn giản ấy vào lòng
Ở Điện Biên tháng 5 năm 1994 tôi cũng nói như thế
Về Võ Đại tướng
Không phải vì Ông cùng họ với tôi
Mà Ông cùng họ với Nhân Dân này
Tôi chỉ muốn là người tử tế
Không đổ lỗi cho lịch sử
Cuối cùng, với người Mỹ, tôi xin nói
Ngày xưa lẽ ra chúng ta là bạn
Nếu Tổng thống Mỹ tin Hồ Chí Minh
Với nước Mỹ Cụ Hồ chỉ muốn
Việt Nam là đối tác chân thành
Vâng, là đồng minh
Nhưng rồi…
Thôi, bỏ qua chuyện cũ
Các anh biết tôi vô cùng đau khổ
Vì cuộc chiến tranh này
Tôi thấu hiểu nỗi đau những người mẹ người cha Mỹ
Có con chết trận ở Việt Nam
Gia đình tôi gần như bị xóa sổ
Mà lẽ ra, chúng ta có thể sống an lành
Như mọi gia đình bình thường trên trái đất
Bây giờ xin hãy bắt tay nhau thật chặt
“Không có kẻ thù nào là vĩnh viễn”
Chỉ còn những tương đồng lợi ích quốc gia
Bạn xấu cũng đi đường bạn xấu
Trắng đen rồi phân tỏ thôi mà
Tôi những muốn về trần gian lần nữa
Về thăm chơi cho vui vẻ cửa nhà
Mong thấy được nhân dân mình đỡ khổ
Trái cây chín trên cành là Dân chủ Tự do
Và chỉ thèm ôm Việt Nam mãi mãi
Đất nước tôi niềm thương cảm vô bờ
Việt Nam! Việt Nam! Việt Nam ơi!
15/09/2014
Trường ca của Thanh Thảo
