Đức Từ Cung là tên thường gọi của Đoan Huy Hoàng Thái Hậu (27/1/1890 – 9/11/1980) – vị Hoàng Thái Hậu cuối cùng của triều đại Nguyễn. Đức Từ Cung là vợ của vua Khải Định và mẹ của hoàng đế Bảo Đại. Cuộc đời của Đức Từ Cung là một chuỗi những câu chuyện buồn.
Từ Cung Thái hậu sinh năm 1890, tên thật là Hoàng Thị Cúc. Bà Cúc là người thuộc dòng họ Hoàng Văn, ở làng Mỹ Lợi, Phú Lộc, Thừa Thiên-Huế, vốn có truyền thống đỗ đạt và làm quan to. Từ nhỏ, bà Thị Cúc đã phải xa mẹ. Dù cha là tri huyện, nhưng cuộc sống bà lại cơ cực, khó khăn. Khi cha mất, bà Cúc sống với hai người anh trai, người anh cả đã đem bà bán vào cung khi còn trẻ. Với bản tính hiền dịu, chịu khó, bà được làm cung nữ hầu cận cho bà Tiên Cung – vợ góa của vua Đồng Khánh. Lúc bấy giờ, cung nữ Hoàng Thị Cúc nhu mì và có nhan sắc được hoàng tử Bửu Đảo (sau là vua Khải Định) để ý. Một thời gian sau (năm 1913) bà Hoàng Thị Cúc sinh hạ Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy, con của hoàng tử Bửu Đảo (Vĩnh Thụy là hoàng đế Bảo Đại sau này).
Năm 1916, hoàng tử Bửu Đảo lên ngôi, tức Hoằng Tông Tuyên hoàng đế. Là mẹ của hoàng tử, bà Thị Cúc được phong là Tam giai Huệ tần, năm 1918 thăng lên Nhị giai Huệ phi đứng thứ 2 trong Hậu cung, chỉ sau bà Ân phi Hồ Thị Chỉ.
Mối quan hệ giữa bà và đức Tiên Cung không được tốt đẹp. Đức Tiên Cung tỏ ra lạnh nhạt và không xem trọng bà vì xuất thân không cao quý. Khi hoàng tử Vĩnh Thụy chào đời, đức Tiên Cung đã đón cháu nội về và tự mình chăm sóc nuôi nấng. Hoàng tử nhỏ chỉ được gặp mẹ mỗi khi khát sữa. Bà Huệ Phi tiếng làm mẹ những không được một ngày bên con trọn vẹn. Khi lớn hơn, hoàng tử Vĩnh Thụy lại được gửi đi Pháp du học, bà Cúc và con nay lại càng cách trở ngàn dặm. Cuộc đời bắt bà xa mẹ từ nhỏ, giờ lại chịu cảnh xa con…
Năm 1925, Hoằng Tông Tuyên Hoàng Đế băng hà. Một năm sau, hoàng tử Vĩnh Thụy được đưa lên kế vị, lấy niên hiệu là Bảo Đại, sau đó trở lại Pháp học tập. Năm 1932 vua Bảo Đại về nước trị vì, tôn phong mẹ mình là Đoan Huy Hoàng Thái Hậu vào năm 1933, thường gọi là Đức Từ Cung.
Khi Bảo Đại kết hôn với Nguyễn Hữu Thị Lan (Nam Phương Hoàng Hậu) năm 1934, cuộc sống của Đức Từ Cung lại trớ trêu lâm vào cảnh của mẹ chồng năm xưa. Con dâu Thị Lan là người Công Giáo, chịu ảnh hưởng nhiều của giáo dục Tây Phương. Những khác biệt về tôn giáo và văn hóa giữa Nam Phương và Đức Từ Cung khiến giữa hai người không ít lần xảy ra những bất đồng ý kiến.
Những năm sau đó, biến cố lịch sử xảy ra, nhà Nguyễn bước vào thời kỳ suy vong, đức Từ Cung sống một mình trong cung bên những người thị nữ. Năm 1955, bà rời khỏi cung và về sống ở căn nhà số 79 phố Phan Đình Phùng với những người thị nữ hầu cận, không có con cháu bên cạnh.
Đức Từ Cung chưa ngày nào rời khỏi kinh thành Huế. Bà nguyện sống cả đời để giữ gìn nơi thờ phụng các bậc Tiên đế. Bà từng nói: “Ta sinh ra ở đâu thì sẽ chết ở đó. Tổ tiên Nhà Nguyễn còn ở Huế thì ta còn phải ở lại lo chuyện thờ cúng, chăm sóc lăng mộ các bậc tiền nhân. Nhà Nguyễn đã cho ta hưởng lộc cả đời. Ta có chết cũng chưa báo đáp hết được.”
Thời gian đức Từ Cung được hưởng hạnh phúc quây quần thật ngắn ngủi và chẳng thấm tháp vào đâu. Cuối đời, bà sống trong cô đơn và nỗi đau dằn vặt xa con, xa cháu. Bà chỉ có một ước nguyện là được một lần gặp lại con trai và các cháu của mình. Cuộc đời của vị Hoàng Thái Hậu cuối cùng của Triều Nguyễn kết thúc trong nỗi buồn khôn tả như thế…
