Tôi vào phòng chiếu xem phim “Bình Minh Đỏ” tối 23/4/20022 với một nỗi lo lắng mơ hồ: không hiểu các bạn đồng nghiệp của mình sẽ xoay xỏa thế nào với số kinh phí ít ỏi tài trợ để có thể làm được phim đề tài chiến tranh cho ra hồn, trong khi đã có biết bao phim chiến tranh “Bom tấn” của Âu – Mỹ, Nga… từng tung hoành các rạp chiếu thế giới gần một thế kỷ nay. Hơn nữa, cái tâm lý phim làm ra để ”phục vụ đề tài Chiến tranh – Cách mạng” còn nặng nề lắm trong nhiều tầng lớp xã hội, các bạn tôi sẽ vượt qua những “rào cản tâm lý” đó như thế nào?…
Thực ra tôi là kẻ “cầm đèn chạy trước ô tô”, bởi những người làm phim “Bình Minh Đỏ” đã tính trước tới những điều này – khi họ chọn một cách thức tiếp cận đề tài phải nói là hết sức thông minh, và mang tính tất yếu: đó là loại phim bỏ qua yếu tố cốt truyện gay cấn, để tập trung vào miêu tả cảm xúc, thông qua chi tiết cảm xúc diễn tả chủ đề (nhưng không phải là loại “phim tình cảm” như nhiều người xem vẫn gọi một cách thoải mái). Cả bộ phim không có những lời thoại căng cứng, “lên lớp”, cao giọng dạy dỗ lý tưởng Cách mạng như không ít phim Việt trước đây, mà chỉ là những sinh hoạt đời thường, giản dị, những câu thoại tưởng vu vơ, tình cờ song thực ra đã được tính toán kỹ, tạo ra sự “cảm nhiễm” nghệ thuật từ từ và chắc chắn (Như câu thoại: “Giá như ngồi trong ca-bin này là người yêu mình nhỉ?” – nói với cô bạn gái hiểu mình tựa “lòng vả cũng như lòng sung” đồng thời bộc lộ chiều sâu tình cảm, nỗi khao khát thầm kín của người con gái đang yêu và đang đối mặt trước cái chết rình rập).
Như thế là, sự bùng nổ tâm lý trong người xem cứ tới dần dần, khi họ bị gỡ bỏ “rào chắn” ngay từ đầu bởi đây là những người cùng thế hệ mình, là thế hệ các chị, các mẹ đã trải qua trên những cung đường chết chóc, đã yêu thương, đã nhớ nhung, giận hờn, đói khát, đã thoát chết và khóc bên thi thể đẫm máu của bạn ra sao… Bối cảnh chiến tranh với khói lửa, chiếc xe tải ngụy trang… hóa ra chỉ là cái cớ để người làm phim phát hiện đời sống tâm lý tình cảm của những cô gái cầm vô lăng và tỉa tót những chi tiết, tình tiết phim giàu tính chân thật như ký sự song cũng giàu tính điện ảnh, mang chất thơ và ý nghĩa biểu tượng sâu sắc – như các hồi tưởng ngắn về quê hương và người thân yêu, như các thây tử sĩ bắn tung khỏi xe sau cuộc oanh tạc, và các cô gái vừa than khóc vừa chạy theo vớt các tử thi, như “nhân vật” chú hươu nhỏ bị gãy chân mà các cô chăm sóc, mở ra trái tim nhân hậu và sự gắn bó của với Thiên nhiên của những cô gái tuổi đôi mươi… Chút hơi gợn về sự tình cờ trong quan hệ giữa cô gái thầm yêu anh trai của bạn gái ở chiến trường đã bay mất ngay, khi chàng trai vào lúc chia tay đã ôm chầm lấy cô gái mình thầm yêu như một đứa em gái nhỏ, và cô em gái của anh giang tay ôm lấy hai người: đây là một tình tiết phim được xử lý khá tinh tế, và hiệu quả là rất xúc động!
Cái kết phim rất lạ, song lại là sự tính toán khôn ngoan và chính xác của những người làm phim: Nhân vật chính (tạm gọi thế, vì hầu như nhân vật nào trong phim cũng mang bóng dáng của nhân vật chính), cô gái đã trải qua mất mát đau đớn, đã đối diện cái chết nhiều lần, ngồi bên một cánh rừng tạm yên lúc chiều tà để nhớ thương và hồi tưởng, sau đó quyết định đứng dậy trở về xe của mình làm nhiệm vụ. Đó là kiểu kết mở, giàu sức gợi: trước mặt cô vẫn là những cung đường khói lửa, chết chóc, cô cũng vẫn giống như các bạn cô, như cô gái tình nguyện rà bom từ trường và đã hy sinh, nhưng thế giới tình cảm của cô vẫn là một thế giới phong phú bí ẩn, không ai đoán trước được – có điều, đằng sau lưng cô, tận đáy tâm hồn cô là người thân ở quê hương, là những đồng đội đã ngã xuống, là những gì đã hứa hẹn và kêu gọi cô tới các “mảnh đất thịt băm” này…
Âm nhạc phim của nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc dường như được chắt lọc từ thiên nhiên đồng quê và núi rừng yên bình làm nền cho những cảnh phim dữ dội táp bom lửa…
Nếu theo Hêghen: “Từ lâu, nhiệm vụ quan trọng nhất của nghệ thuật vẫn là tìm những tình huống thú vị; tức là những tình huống nào cho phép ta bộc lộ những hứng thú quan trọng và sâu sắc, cũng như cái nội dung chân thực của tâm hồn” thì quả là người làm phim “Bình Minh Đỏ” đã tìm được một “tình huống thú vị”, và độc đáo nữa: các cô gái mảnh mai và mơ mộng sau mấy tháng học lái xe tải đã cầm vô lăng, cùng các chiến sĩ nam lăn lộn nơi chiến trường đạn bom chết chóc!
Nếu có chút tiếc nuối về bộ phim, chỉ là sự mong muốn có thêm những chi tiết – tình tiết tâm lý như đã có trong phim. Và ở trường đoạn cô gái tình nguyện lái xe đi trước rà bom từ trường, nếu nhà làm phim đầu tư kỹ hơn chút về tâm lý thì sức bùng nổ tình cảm sẽ còn mạnh hơn nhiều… Nhưng đó chỉ là tiểu tiết.
Nguyễn Anh Tuấn/ Văn hiến Việt Nam
