Sức hấp dẫn của Hội An không chỉ ở giá trị là một “bảo tàng sống” với quần thể kiến trúc cổ mà còn ở những di sản tư liệu quý giá được cộng đồng nơi đây trân quý, gìn giữ hàng trăm năm qua.
Nhắc đến di sản tư liệu ở Hội An có thể kể đến hệ thống thác bản văn bia chứa đựng nhiều thông tin liên quan đến lịch sử, văn hóa Hội An cũng như quá trình hình thành các làng, xã, tộc họ, nhân vật, sự kiện gắn với địa phương hoặc quá trình tạo dựng, tu bổ các di tích, tái hiện quá khứ của vùng đất Hội An như được tái hiện.
Dựa vào nội dung chính của các văn bia có thể phân thành các loại như văn bia về xây dựng, tu bổ các di tích; văn bia về các quy định, điều lệ liên quan đến giao thương, buôn bán; văn bia về nhân vật gắn với lịch sử, văn hóa địa phương; văn bia về thủy tổ các tộc họ…
Mới đây, Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An (Trung tâm Hội An) tổ chức trưng bày di sản tư liệu thác bản văn bia tiêu biểu từ hệ thống đình, chùa, miếu, hội quán, nhà thờ tộc… ở Hội An với chủ đề “Nét chạm thời gian”.
Các tư liệu tại trưng bày được tuyển chọn từ kho lưu trữ của Trung tâm và Viện Nghiên cứu Hán Nôm, trong đó một số thác bản văn bia đáng chú ý thể hiện lịch sử hình thành một số di tích quan trọng của Hội An được trưng bày như: Bia trùng tu miếu Quan Công (niên đại năm Quý Dậu 1753), bia trùng tu Lai Viễn Kiều (niên đại Gia Long thứ 16 – 1817), bia đình làng xã Thanh Châu (niên đại Thiệu Trị thứ 6 – 1846), bia trùng tu chùa Hải Tạng niên đại 1848…
Đi kèm với nội dung gốc chữ Hán Nôm là các bản dịch sát sườn được đính kèm theo mã QR để công chúng dễ dàng tìm hiểu, nắm bắt. Qua đó, cung cấp tư liệu hữu ích cho độc giả, nhà nghiên cứu và những người quan tâm khám phá, tìm hiểu về giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của di sản tư liệu văn bia nói riêng cũng như chiều sâu di sản Hội An nói chung.
Ngoài thác bản văn bia trưng bày đợt này, hệ thống di sản tư liệu Hán Nôm ở Hội An cũng rất phong phú về hình thức, thể loại, chứa đựng nhiều giá trị với gia phả, sắc phong, hoành phi câu đối, các văn khắc trên đá, gỗ, đồng hoặc viết trên giấy, vải…
Trải qua mấy trăm năm tồn tại trước những tác động khắc nghiệt của thời gian, thiên tai, địch họa nhưng hệ thống di sản tư liệu này vẫn được bao thế hệ cư dân nơi đây giữ gìn, hiện hữu gần như nguyên vẹn trong đời sống hằng ngày, tạo nên chiều sâu văn hóa và bản sắc độc đáo của đô thị di sản. Đây là một thành tố quan trọng cần được quan tâm trong quá trình bảo tồn và phát triển đô thị cổ Hội An.
Theo Trung tâm Hội An, trong kho tàng di sản tư liệu Hán Nôm lưu giữ ở Hội An có một số văn bằng, văn bản liên quan đến việc bổ dụng, thăng bổ phong sắc chức tước trong hệ thống giáo dục thời nhà Nguyễn.
Nguồn tài liệu này không những giúp cho những nhà nghiên cứu có thêm tư liệu tìm hiểu về truyền thống quê hương, truyền thống gia đình dòng tộc, về tổ chức bộ máy chính quyền triều Nguyễn mà còn khẳng định được sự đóng góp của mỗi cá nhân đối với việc đào tạo nhân tài, xây dựng và bảo vệ đất nước của một triều đại kéo dài hàng trăm năm lịch sử.
Nhận thức giá trị to lớn của loại hình di sản này, từ những năm 1980, các đơn vị chức năng tại Hội An đã bắt tay vào công tác sưu tầm, nghiên cứu di sản tư liệu Hán Nôm. Đến những năm 1990, các chương trình điều tra, sưu tầm, nghiên cứu di sản tư liệu Hán Nôm được triển khai sâu rộng hơn.
Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Hội An cho biết, đô thị cổ Hội An không chỉ nổi tiếng với quần thể kiến trúc cổ như nhà ở, đình, miếu, chùa, hội quán… mà còn lưu giữ một hệ thống di sản tư liệu phong phú. Trong đó, văn bia là nguồn tư liệu đặc biệt quan trọng, phản ánh nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa, cư dân và đời sống xã hội của Hội An xưa. Các hoa văn chạm khắc và thư pháp trên văn bia cũng thể hiện dấu ấn nghệ thuật, tư duy thẩm mỹ và sự chuyển biến văn hóa qua từng thời kỳ, không chỉ ở Hội An mà còn trên phạm vi cả nước, góp phần làm phong phú kho tàng di sản tư liệu văn hóa của dân tộc.
Hiện ở khu vực bảo vệ I của Khu phố cổ Hội An có hơn 1.155 công trình di tích kiến trúc, nhà ở, nhà cổ. Một bộ phận di sản tư liệu độc đáo gắn liền với những ngôi nhà cổ, những đình, chùa, hội quán, cầu miếu,… là hệ thống hoành phi, câu đối. Đây không chỉ là vật trang trí đơn thuần làm tăng tính trang nghiêm, vẻ thẩm mỹ, cổ kính và linh thiêng cho di tích mà còn chuyển tải nhiều thông điệp mang ý nghĩa nhân văn, đặc sắc góp phần tạo nên phần “hồn” của Khu phố cổ Hội An.
Thời gian qua, bộ phận di sản này được các cơ quan chuyên môn, cộng đồng quan tâm giữ gìn, tuy nhiên, trong xu thế xã hội phát triển hiện đại, do nhiều yếu tố khách quan, truyền thống, tập quán sử dụng hoành phi, câu đối có sự phai nhạt ít nhiều. Do vậy, việc nhiên cứu nhận diện đề ra các giải pháp bảo tồn và phát huy một cách toàn diện để giữ gìn di sản lâu bền, đồng thời đưa di sản đến gần hơn với công chúng là một công việc cần phải quan tâm.
Trung tâm Hội An chú trọng công tác sưu tầm, sao chụp di sản tư liệu Hán Nôm, đẩy mạnh công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản cả về chiều sâu và cách thức.
Qua quá trình điều tra, sưu tầm, nghiên cứu trong phạm vi các xã, phường thuộc TP Hội An trước đây, Trung tâm đã thu thập, sao chụp được hơn 2.000 trang tài liệu gốc, hơn 4.500 trang tư liệu bản sao, 500 bản rập thác bản văn bia, 800 bản in mộc bản, 63 sắc phong…
Bên cạnh đó còn mở rộng công tác sưu tầm tư liệu, hiện vật liên quan đến Hội An sang các địa phương lân cận có sự kết nối mật thiết với đô thị cổ Hội An, tiếp nhận thêm hàng ngàn đơn vị tư liệu và một số hiện vật thu thập ngoài thành phố.
Nguồn: baovanhoa.vn
