Qalhat, một thành phố cổ nằm ở vùng đông bắc của đất nước Oman chứa đựng một lịch sử thú vị đằng sau. Nằm ngay phía bắc của Sur, thủ đô của Quận trưởng Nam Ash Sharqiyah, Qalhat được tìm thấy ở rìa phía Đông của Bán đảo Ả Rập. Vị trí thuận lợi của nó khiến nó trở thành một địa điểm giao thương chính trong thời Trung cổ (giữa thế kỷ 11 và 15) do nó có thể tiếp cận với Ả Rập, Ấn Độ, Đông Phi, Trung Quốc và Tây Nam Á.
Nhiều người đã đặt câu hỏi về lý do khiến Qalhat đi xuống đáng kể, nhiều tòa nhà đã trở thành đống đổ nát sau nhiều thế kỷ bị phong hóa và xói mòn. Để hiểu lý do tại sao Qalhat rơi vào cảnh hoang tàn, các nhà nghiên cứu đã lật lại những bằng chứng mà họ có được về cách sống của Qalhat khi nó ở thời kỳ đỉnh cao. Qalhat thịnh vượng trông như thế nào?
Một ngày trong cuộc đời của một nhà giao dịch Qalhat
Qalhat phổ biến vào thời Trung cổ đến nỗi nó được nhiều người xem như một điểm dừng thiết yếu trong mạng lưới thương mại Ấn Độ Dương, vốn nổi tiếng với những mặt hàng xa xỉ có giá trị. Các nhà lãnh đạo giàu có thường xuyên lui tới những điểm buôn bán này để tìm kiếm những mặt hàng tốt nhất từ mọi vùng miền, bao gồm lụa, đồ trang sức, đồ sứ, ngà voi, trầm hương và gia vị. Những điểm buôn bán này cũng được biết đến nhiều nhờ diễn thuyết tôn giáo, vì nhiều nhà truyền giáo từ tất cả các tôn giáo đã đến những khu vực này để truyền đạo cho người dân địa phương.
Qalhat đặc biệt đông dân vì nó nằm ở giữa khu vực mà người dân cố gắng trao đổi, buôn bán những mặt hàng thiết yếu nhất cho nhau. Đặc biệt, địa điểm này rất phổ biến đối với du khách châu Phi, vì đây là một trong những điểm thương mại chính để tiếp cận hàng hóa châu Á, được coi là có giá trị hơn nhiều so với hàng hóa Châu Âu. Hầu hết các mặt hàng châu Âu như nồi, chảo và quần áo lông thú cuối cùng không cần thiết trong khí hậu oi bức của Bán đảo Ả Rập. Thêm vào đó, hầu hết người dân địa phương ưa thích đồ gốm, đất nung và đồ sứ cho đồ sành sứ của họ vì chúng được coi là hàng hóa xa xỉ.
Do lượng của cải đáng kể trong khu vực buôn bán này, người dân địa phương luôn phải đề phòng cảnh giác vì những tên trộm thường cố gắng ăn cắp những món hàng đắt tiền để bán lấy tiền. Tại một số khu vực của mạng lưới thương mại Ấn Độ Dương đã triển khai hải quân để bảo vệ các điểm thương mại quan trọng như Qalhat khỏi những tên cướp biển tìm cách cướp phá các thành phố giàu có. Các hệ thống hải quân này khá hiệu quả vì cho đến nay chưa có một cuộc cướp phá thành công nào tại Qalhat hoặc các thành phố lân cận cho đến khi nó bị Bồ Đào Nha chiếm giữ vào thế kỷ 16.
Ibn Battuta, một nhà thám hiểm người Berber gốc Ả Rập nổi tiếng từ thế kỷ 14, cũng đã từng đến thăm Qalhat. Được gọi là “Marco Polo của người Hồi giáo”, ông được ghi nhận là nhà thám hiểm đi du lịch nhiều nhất trong lịch sử tiền hiện đại, đã khám phá hơn 73.000 dặm bao gồm hơn 40 quốc gia. Ông đã đề cập trong các cuốn sách của mình rằng Qalhat có “những khu chợ đẹp và một trong những nhà thờ Hồi giáo đẹp nhất.” Sau đó, ông xác định rằng một trong những tòa nhà đẹp nhất là lăng mộ được xây dựng bởi Bibi Maryam để vinh danh chồng bà là Baha al-Din Ayaz – một trong những vị vua đầu tiên của Đế chế Hormuz.
Một nhân tố chính trị quan trọng
Thành phố thương mại Qalhat cũng là một nhân tố chính trị quan trọng trong thời kỳ đó. Qalhat được biết đến là thành phố thứ hai của Vương quốc Ormus. Thành phố cảng Ormus đã có nhiều biệt danh khác nhau trong nhiều năm, nhưng phổ biến nhất là cái tên Hormuz. Vào cuối những năm 1200, Hormuz được cai trị bởi Vua Baha al-Din Ayaz và được di dời vào năm 1301 đến một hòn đảo gần đó do sự xung đột của Ilkhanid và Chaghataid trong khu vực.
Qalhat và đế chế xung quanh của nó đã trải qua vài thế kỷ thành công trong thương mại. Vì thành công quốc tế của nó, Đế quốc Bồ Đào Nha đã hình thành một kế hoạch để chiếm Đế chế Hormuz và các thành phố của nó cho riêng mình. Năm 1507, Afonso de Albuquerque – một vị tướng người Bồ Đào Nha, đã chiếm thành công Hormuz và các thành phố xung quanh bao gồm cả Qalhat. Khu vực này vẫn nằm dưới sự cai trị của người Bồ Đào Nha cho đến năm 1622, khi người Bồ Đào Nha bị lưu đày bởi người Ba Tư.
Sự sụp đổ của Qalhat
Vào thời điểm người Bồ Đào Nha chiếm được Qalhat, người ta nói rằng thành phố đã suy tàn. Thương mại bắt đầu dịch chuyển khỏi Qalhat và hướng tới Muscat, một thành phố khác trong Đế chế Hormuz bắt đầu có dân số cao hơn Qalhat. Cho đến ngày nay, Muscat được biết đến là thành phố thủ đô của Oman và là thành phố đông dân nhất của Oman.
Ngoài những thay đổi về dân số, các nhà địa chất cho rằng một phần lý do khiến Qalhat cuối cùng có thể mất đi sự nổi tiếng như một thành phố thương mại là do vị trí của nó nằm ngay trên đường đứt gãy Qalhat. Vì vị trí này, Qalhat đã trải qua một số trận động đất đáng kể trong khoảng từ thế kỷ 11-15 , có thể khiến các thương nhân và khách du lịch sợ hãi. Những trận động đất này không chỉ gây kinh hoàng mà còn gây ra sự phá hủy đáng kể đối với các tòa nhà và hàng hóa trong khu vực. Thay đổi địa điểm có thể là giải pháp dễ nhất và rẻ nhất cho vấn đề này.
Người ta tin rằng sự kết hợp của thiệt hại do động đất, thay đổi dân số và cuộc xâm lược của người Bồ Đào Nha cuối cùng đã dẫn đến sự sụp đổ của Qalhat. Nếu người Bồ Đào Nha chưa bao giờ xâm chiếm khu vực, thì không thể biết liệu thương mại có bắt đầu trở lại ở Qalhat hay không.
Mặc dù hầu như không còn thành phố cổ Qalhat nào, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã liệt kê Qalhat là một ứng cử viên “dự kiến” cần được bảo vệ vào năm 1988 dựa trên di sản văn hóa của nó. Vào năm 2018, Qalhat chính thức được đặt tên là Di sản Thế giới, được mô tả là một khu vực được bảo vệ hợp pháp do UNESCO cung cấp. Theo bảo vệ Di sản Thế giới này, Qalhat được liệt kê là một khu vực được bảo vệ mà không được phép xây dựng hoặc phá hủy khác. Các phát triển cơ sở hạ tầng lân cận phải đảm bảo rằng không có thiệt hại hoặc tác động lớn nào xảy ra đối với thành phố này.Việc được chọn là Di sản Thế giới cũng được biết đến là để cải thiện cộng đồng xung quanh của những địa điểm này, vì nó có xu hướng tăng du lịch và do đó cải thiện nền kinh tế của khu vực.
Theo Lex Leigh
