Cuối thập niên đến giữa thập niên 1960, Hoài An cùng một số nhạc sĩ như Lam Phương, Hoàng Thi Thơ, Phạm Duy… có nhiều nhạc phẩm về thôn quê miền Nam hiền hòa, hiếu khách và thanh bình.
1. Xuân mang niềm tin tới
Bao la nguồn yêu mới
Như hoa mai nở phơi phới…
Có lẽ ít ai ở miền Nam trước 1975 không biết nhạc phẩm Câu chuyện đầu năm này, một trong những bài hát xuân thường vang lên trong mỗi nhà trước mỗi mùa xuân và dịp tết sau “một năm ruột rối tơ tằm”.
Tác giả là nhạc sĩ Hoài An, Bắc 54 Hải Phòng, nhà cùng dãy và cách nhà nhạc sĩ Văn Giảng Ai về sông Tương – cạnh nhà tôi – chỉ vài chục số nhà. Giữa nhà hai vị nhạc sĩ, trước 1975 là một khu nghĩa địa rộng mênh mông trước rạp hát Đại Lợi.
Có lẽ đây là nhạc sĩ viết về xuân và thôn quê nhiều nhất ở miền Nam trước 1975. Về xuân, ngoài “Câu chuyện đầu năm”, ông còn viết Thiên duyên tiền định (viết chung với Nguyên Lễ – tức nhạc sĩ Hoài Linh) – một nhạc phẩm xuân “nhí nhảnh” hiếm hoi của ông do cặp song ca nổi tiếng Hùng Cường – Mai Lệ Huyền trình bày, Ngày xuân thăm nhau, Chiếc áo mùa xuân, Tâm sự ngày xuân…
Nhạc thôn quê của ông luôn có ánh trăng: Trăng về thôn dã, Trăng lúa miền Nam, Trăng nước miền em, Tình lúa duyên trăng, Dạ khúc đêm trăng, Mộng về đêm trăng, Gửi ánh trăng thề…
Ánh trăng trong nhạc thôn quê của ông chắc chắn không ngẫu nhiên. “Chúng tôi quen nhau khi cả hai còn nhỏ. Tôi 15, 16 tuổi, còn anh ấy hơn tôi hai tuổi. Khi đó, tôi làm nhiệm vụ trông nom các em thiếu nhi. Khi quen nhau, anh giúp tôi dạy hát, tập kịch cho các em thiếu nhi. Thi thoảng, chúng tôi hẹn hò đi chơi riêng. Thời ấy, đèn đuốc không có nên chúng tôi chỉ gặp nhau vào đêm trăng sáng. Đó cũng là lý do anh sáng tác bài hát Trăng về thôn dã – vợ ông, 60 năm sau thổ lộ điều này trong chương trình Chân dung cuộc tình tập 13 cuối năm 2019.
Mây trắng bay qua khi trăng dần lan
Muôn câu hò nhịp nhàng khắp thôn trang
Đoàn người say sưa vui tiếng hát vang
Lúa dâng sữa ngọt đậm tình em với chàng…
(Trăng về thôn dã)
2. Gia đình nhạc sĩ về với Ông Tạ khoảng đầu thập niên 1960, “cùng lứa” dãy nhà hai bên nhà ông, nhìn ra đường 16 sau này là Thoại Ngọc Hầu (nay là Phạm Văn Hai, Q.Tân Bình).
Khi ấy, khu vực xung quanh chợ Ông Tạ đã kín những ngôi nhà gỗ, một trệt một gác, mái tôn hoặc lợp ngói. Những ai đến sau phải “dạt” sang bên kia cầu Ông Tạ. Sau nữa là qua bên kia khu nghĩa địa trước rạp Đại Lợi (đầu thập niên 1960 chưa có rạp, chỉ là bãi đất trống, đầm lầy cho trâu bò đằm. Do cách nhà tôi vài chục mét nên các anh tôi cùng với con nít xung quanh hay ra đây đằm giành với… trâu bò).
Khu nhà ông là vậy, lúc ấy còn trống ít nhiều. Đối diện dãy nhà ông lúc đó là rẫy trồng rau, ăn dài sang Trương Minh Ký (nay là Lê Văn Sỹ), tới gần đường Đặng Văn Ngữ (quận Phú Nhuận) hiện nay. (Sau này mới có khu cư xá trong hẻm 15 Phạm Văn Hai hiện nay).
Những ngày ấy, Ông Tạ chưa có điện. Đêm, từ nhà, nhìn ra những mảnh đất trồng rau ấy gợi nhớ cho ông rất nhiều về thôn làng Hải Phòng xưa của mình. Và phải chăng trước khi quyết định chọn Ông Tạ làm chốn sinh sống lâu dài, gia đình ông đã từng định cư ở một vùng nông thôn miền Nam, nên mới có hàng loạt nhạc phẩm về Trăng lúa miền Nam?
Cuối thập niên đến giữa thập niên 1960, Hoài An cùng một số nhạc sĩ như Lam Phương, Hoàng Thi Thơ, Phạm Duy… có nhiều nhạc phẩm về thôn quê miền Nam hiền hòa, hiếu khách, thanh bình…
Và khi về với khu Ông Tạ chật chội, buôn bán sầm uất, đêm đêm ông vẫn nhớ về những vùng quê ấy như nỗi nhớ mùa xuân trong ông với những cánh mai xuân miền Nam? Nhớ và mong “Thanh bình trở lại thôn xưa” như tên một nhạc phẩm của ông?
Rất nhiều thắc mắc về tâm tình người nhạc sĩ vốn kín tiếng và sống rất im lặng, cả trước và sau 1975. Đến mức khi ông mất sau cuối xuân 2012, thấy nhiều nghệ sĩ, ca sĩ nổi tiếng tới viếng tang, nhiều người hàng xóm mới biết ông là tác giả của nhiều bài nhạc xuân mình nghe hàng ngày.
Nhạc sĩ Hoài An sống điềm đạm, chừng mực, thu mình vào nội tâm. Ngay từ hồi thanh thiếu niên, khi mới quen với một cô gái kém ông một, hai tuổi tên Đặng Thị Ninh, sau này đã đi cùng ông đến cuối đời, chàng trai 16, 17 tuổi Nguyễn Đắc Tịnh (tên thật của ông) thú thật với cô gái: “Nhìn thấy ba em, anh sợ quá”. Cha nàng vốn nghiêm khắc, không sợ mới lạ.
Sau này, nhà thơ Bùi Chí Vinh, nhà cách nhà ông vài trăm mét, trong một con hẻm nhỏ (gần đầu hẻm là nhà nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông) từng viết câu thơ: “Kẻ đáng sợ họ trên gồm bốn chữ: ông già của em”. Nên cũng chả lạ khi sau đó, ông cặm cụi giải bày tâm tư của mình trong bài Anh muốn đến thăm em với ngụ ý không ngại đường xa mà chỉ sợ nhà không cho quen.
3. Hai ông bà có với nhau 11 người con, ba trai, tám gái; được ông dạy dỗ có lẽ cũng nghiêm khắc không kém bố vợ ngày xưa. Và ông lấy chính mình làm gương: chừng mực, nghiêm trang như tên Tịnh của mình. Tám người con gái của ông, đều lấy chữ lót “mai” trong tên: Mai Thảo, Mai Dung, Mai Loan, Mai Trâm, Mai Ly… (Hiện tiệm bia, nước ngọt của gia đình ông trên đường Phạm Văn Hai vẫn mang tên Mai Thảo). Cô nào cũng cao dong dỏng như nhành mai, như cha mình. Trong các nhạc phẩm mùa xuân của ông, hoa mai của mùa xuân phương Nam, luôn có mặt: “Xuân mang niềm tin tới – Bao la nguồn yêu mới – Như hoa mai nở phơi phới” (Câu chuyện đầu năm), “Ngắm rừng hoa mai đua nở tuyệt trần” (Tâm sự ngày xuân)…
Như một cách chọn lựa trên vùng đất mới? Thuở ấy, vốn là vùng đất của bà con người Nam cố cựu, mai được trồng khá nhiều trên đất Ông Tạ. Ngay gần nhà ông, hồi học trường cấp hai Ngô Sĩ Liên giữa thập niên 1970, ngày ngày đi bộ qua đây, tôi thấy có nhà trồng mai ngay trên vỉa hè.
Trên đường Bùi Thị Xuân, khu vực xung quanh chùa Viên Giác cách nhà ông hơn trăm mét, trước và sau 1975, tôi đi qua còn thấy nhiều bà con cố cựu làng Tân Sơn Hòa xưa trồng khá nhiều mai trước nhà. Chùa Viên Giác (193 Bùi Thị Xuân, phường 1, Tân Bình; gần khu vực chợ Phạm Văn Hai) hiện đã được xây dựng lại rất đẹp, có tháp bằng gốm sứ cao nhất Việt Nam. Tuy nhiên, hồi gia đình ông mới về Ông Tạ, mãi cho đến thập niên 1960, chùa vẫn khá nhỏ, do hòa thượng Thích Hồng Tịnh khai mở vào năm 1955. Đường vào chùa còn lổn nhổn đất đá. Hẳn ông và gia đình xưa từng đi lễ chùa này?
Trên đường đi lễ xuân đầu năm
Qua một năm ruột rối tơ tằm
Năm mới nhiều ước vọng chờ mong
May nhiều rủi ít ngóng trông
Vui cùng pháo đỏ rượu hồng…
Nhạc phẩm Câu chuyện đầu năm của ông ra đời năm 1964 ngay lập tức được các ca sĩ “ngôi sao” xưa như Thanh Tuyền, Chế Linh… cất giọng mãi cho đến 1975, và sau này vẫn vang lên qua giọng ca Như Quỳnh, Đàm Vĩnh Hưng, Lệ Quyên, Trà Ngọc Hằng…
Khu vực này thuở ấy khá vắng vẻ. Đa số là nhà bà con người Nam xưa, theo đạo Phật. Ngay ngã tư Phạm Văn Hai – Bùi Thị Xuân vẫn còn một khu nhà đất mặt tiền hai con đường rất rộng, bề thế của một gia đình cố cựu làng Tân Sơn Hòa, khi chưa lên xã năm 1957.
Tuy nhiên, ở ngay xóm đạo Ông Tạ, một con gái của ông đã theo đạo khi về làm dâu xứ An Lạc, trung tâm Ông Tạ.
4. Nhạc sĩ Hoài An đã ra đi vào cuối xuân, 15.3.2012. Đất trời sắp vào hạ. Đến nay 2022 đúng mười năm. Ngôi nhà xưa lặng lẽ giờ vẫn bình yên trên đất Ông Tạ. Trước khi ông mất vài năm, đi làm buổi sáng, tôi hay thấy hai ông bà dắt nhau đi bộ dưỡng sinh từ công viên Hoàng Văn Thụ về nhà. Bà bảo: “Thông thường nhạc sĩ dễ có những chuyện tình ái bên ngoài, nhưng suốt ngần ấy năm chung sống với nhau, chưa bao giờ thấy một người đàn bà nào khác của chồng”. Con gái bà kể: “Thuở sinh thời, mỗi khi ba trò chuyện, mẹ đều ngồi lắng nghe đầy vẻ hạnh phúc, có khi mấy tiếng”.
Sau 1975, ông vẫn sáng tác nhạc, vẫn là những bài hát về mùa xuân, về thôn quê, nhưng có vẻ buồn nhiều hơn vui: Chỉ còn xuân thôi, Đón xuân nhớ mẹ… Và một ca khúc về mẹ nhưng có tên rất lạ là “Anastasia”. Nhiều nhạc phẩm phổ biến chưa rộng hoặc chưa phổ biến: Em vẫn là hoa khôi trong mắt anh, Viết thêm vào hồn quê, Thêm một tình quê…
Những năm cuối đời, ông càng thu mình để nghiên cứu, chiêm nghiệm tử vi. Còn bà, năm 2022 này, đã 92 tuổi, tóc trắng phau nhưng nhìn vẫn trẻ và sang trọng lắm. Bà vẫn ở ngôi nhà xưa cũng các con trên đất Ông Tạ. Ngôi nhà ấy ngày ngày tôi qua lại, thỉnh thoảng hát nhẩm trong đầu những dòng nhạc của ông, không phải về mùa xuân mà là mùa hạ; không phải hoa mai mà hoa phượng của Hải Phòng, thành phố hoa phượng đỏ:
Ngày đôi ta quen nhau tuổi còn thơ
Đi học chung một giờ
Nhặt hoa đem cho nhau ghi vào thơ
Đếm đầu tay mà chờ.
Thời gian trôi qua mau không ngừng đâu
Mỗi mùa hoa phượng đầu
Tiếng ve kêu gợi sầu
Phút chia tay rầu rầu
Tiếc thương riêng mình biết
Hoặc tìm trong mắt nhau…
(Kỷ niệm nào buồn)
Theo Một thế giới
