Sử gia Trần Thọ trong Tam Quốc Chí không hề đánh giá quá cao về Quan Vũ. Ông nhận xét khá khách quan rằng: “Quan Vũ… sức địch vạn người, hổ thần một thời. Vũ báo ơn Tào công… có phong độ quốc sĩ. Nhưng Vũ cương và tự phụ… lấy sở đoản chuốc lấy thất bại, là lẽ thường vậy.
Bùi Tùng Chi khi bình luận về Tam Quốc Chí cũng đánh giá Quan Vũ không bằng Trương Phi: “Xưa, Trương Phi hùng tráng uy mãnh, chẳng kém gì Quan Vũ, mưu thần nước Ngụy là Trình Dục khen Quan Vũ và Trương Phi là vạn người khó địch. Vũ khéo đối xử với sĩ tốt mà kiêu ngạo với đại sỹ phu, Phi yêu kính người quân tử mà không thương xót kẻ tiểu nhân.”
Trong khi đó, Quan Vân Trường của La Quán Trung lại là một hình tượng anh hùng, được xây dựng đúng theo khuôn vàng thước ngọc của ý thức hệ phong kiến: dũng mãnh, thiện chiến, học thuộc những lý luận của Nho gia và quan trọng nhất là trung thành tuyệt đối với triều đình. Tuy nhiên, chính vì ca ngợi Quan Vũ một cách quá đà mà La Quán Trung đã khiến cho nhân vật này mang đầy mâu thuẫn ngay trong tác phẩm của mình. Cái anh hùng của Quan Công chỉ nằm ở chỗ dũng cảm gan dạ của một chiến tướng, hay nói một cách khác, đó là cái dũng của một người có sức mạnh nhưng thiếu tầm nhìn chiến lược. Được mô tả như một người văn võ song toàn nhưng những chiến tích lừng lẫy của Quan Vũ suốt truyện Tam Quốc như chém Hoa Hùng, giết Nhan Lương và Văn Sú giữa trận, hay qua năm ải chém sáu tướng của Tào Tháo đều là những chiến công thiên về sức mạnh cơ bắp và sự dũng cảm của một chiến binh. Lần dùng mưu duy nhất của Quan Vũ là đắp đập để nước sông tràn vào thành bắt sống Bàng Đức. Còn nhìn lại suốt cuộc đời làm tướng, tính cách của Quan Vũ bộc lộ những nhược điểm quan trọng:
Võ công không phải là nhất thiên hạ thời Tam Quốc: Nếu xét về võ công, Quan Vũ không địch lại Lữ Bố vì cả ba anh em Lưu, Quan, Trương phải chật vật lắm mới đấu nổi với Lữ Bố ở cửa Hổ Lao. Khi đấu với Hoàng Trung là một lão tướng 70 tuổi, Quan Vũ chỉ cầm hòa chứ không thắng nổi mặc dù tuổi trẻ hơn nhiều. Khi bị quân Tào vây, Triệu Vân có thể phá vòng vây trong khi trên mình còn mang theo Á Đẩu, trong khi Quan Vũ thì không vượt ra được nên mới có chuyện bị Trương Liêu chiêu hàng về với Tào Tháo.
Ảnh minh họa trận đánh giữa Quan Vũ và Hoàng Trung: Nguồn Internet.
Không biết nhìn người: Lưu Bị vốn chẳng có tài cán gì, mười mấy năm chinh chiến ngoài cái hư danh hoàng thúc ra chẳng làm được tích sự gì cả, suốt ngày ăn nhờ ở đậu, bị Lữ Bố và Viên Thiệu coi khinh cho tới khi gặp được Khổng Minh. Tào Tháo binh hùng tướng mạnh là bá chủ Trung Nguyên đều do thực lực, đáng tôn làm minh chủ. Lưu Bị thua Tào Tháo dạt sang ở đậu Viên Thiệu, Quan Vũ về dưới trướng Tào Tháo 12 năm mà vẫn không hiểu được cái tầm của Tào Tháo. Người ta khen lòng trung của Quan Vũ nhưng cố tình lờ đi việc nhìn người kém cỏi của ông, không nhận ra ai có thực tài mà cống hiến.
Hành động cảm tính, vô kỷ luật: Khi được giao nhiệm vụ trọng yếu là chặn Hoa Dung Đạo để giết Tào Tháo, mặc dù lập quân lệnh trạng sẽ lấy đầu mình thay cho đầu Tào Tháo nếu không giết được Tào Tháo, Quan Vũ vẫn vị tình riêng mà tha cho Tào Tháo khiến cuộc chiến Xích Bích trở nên vô nghĩa vì không đạt được mục đích cuối cùng. Đó là một sự vô kỷ luật không thể chấp nhận được trong quân đội, nhất là ở vị trí thống soái. Có lẽ Quan Vũ cũng hiểu rằng Lưu Bị sẽ không lấy đầu mình, nên mới ngang nhiên ký quân lệnh trạng mà vẫn kháng lệnh.
Không coi trọng chữ tín: Mặc dù được ngòi bút La Quán Trung ca ngợi đầy đủ nhân nghĩa lễ trí tín, Quan Vũ đã thể hiện sự bất tín của mình khi hùa theo kế mặt dày của Lưu Bị và Khổng Minh mượn Kinh Châu của Đông Ngô không trả với mưu đồ chiếm vị trí chiến lược này làm của riêng. Khi Lỗ Túc mời Quan Vũ sang Đông Ngô để nói rõ phải trái, Quan Vũ giả say bắt Lỗ Túc làm con tin, một hành động hết sức lưu manh, nhưng lại được La Quán Trung ca ngợi như một hành động anh hùng và mưu trí đơn đao phó hội. Kiểu hành xử của Quan Vũ chả khác gì kiểu chính quyền Trung Cộng chiếm biển Đông với đường lưỡi bò lếu láo.
Thiếu tầm nhìn chiến lược: Được giao phó mảnh đất Kinh Châu vô cùng chiến lược, là đầu mối giao thông và vận chuyển lương thực của quân Thục với lời dặn “Đông hòa Tôn Quyền, bắc cự Tào Tháo” của Khổng Minh, nhưng khi ngồi giữ Kinh Châu chưa nóng chỗ, Quan Vũ đã làm trái lệnh bằng cách cự tuyệt thông gia với Tôn Quyền một cách vô cùng ngang ngược để rồi chuốc lấy thảm bại mất Kinh Châu và mất luôn cả mạng. Một người cầm quân đánh trận suốt nửa đời người mà tầm nhìn quân sự lại hạn hẹp đến như thế thì có gì đáng ca ngợi?
Tranh minh họa: Nguồn Internet.
Ngông cuồng khinh người: Đây chính là tử huyệt của Quan Vũ. Đánh nhau với lão tướng Hoàng Trung trên 70 tuổi không thắng nổi, nhưng lại không chịu nhận sắc phong ngũ hổ tướng khi biết Hoàng Trung cũng có tên trong danh sách và gọi Hoàng Trung là “tên lính già” một cách hỗn xược. Tới khi Gia Cát Cẩn được chúa tể Giang Đông Tôn Quyền sai sang Kinh Châu xin kết thông gia để con trai Tôn Quyền lấy con gái Quan Vũ làm vợ, một lần nữa Vũ lại ngạo mạn từ chối bằng câu nói cực kỳ xúc phạm: “Con gái của loài hổ sao có thể gả cho con của loài chó.” (hổ nữ bất giá khuyển nhi). Nếu xét về thân phận, Tôn Quyền xuất thân ba đời quý tộc ở Giang Đông, còn Quan Vũ trước khi về với Lưu Bị chỉ là một người bán đậu hủ ngoài chợ. Ngang ngược hơn, Vũ còn đòi lôi ông mai Gia Cát Cẩn ra chém mặc dù biết Cẩn là anh ruột của Gia Cát Lượng, quân sư của Lưu Bị. Và sự kiêu ngạo của Quan Vũ đã phải trả giá đắt khi bại trận vì khinh địch hai tướng trẻ của Đông Ngô là Lữ Mông và Lục Tốn để ôm hận mà chết.
Đến lúc cận kề cái chết vẫn cố chấp: Khi bắt được Quan Vũ, Tôn Quyền mặc dù bị Vũ làm nhục trước đó vẫn không có ý giết ông một phần vì mến tài, một phần muốn liên kết với Lưu Bị chống Tào, nhưng Quan Vũ nằng nặc đòi chết để bảo toàn khí tiết, buộc lòng Tôn Quyền phải mang ra chém. Nhưng sau khi chết, hồn Quan Vũ lại không cam lòng hóa thành quỷ vật chết Lữ Mông, mắng chửi Tôn Quyền, rồi vật vờ ở núi Ngọc Toàn đòi trả mạng cho tới khi thiền sư Phổ Tĩnh giảng cho hiểu cái đạo lý đơn giản rằng ông ra trận chém bao nhiêu người sao chẳng ai đòi mạng ông, Vũ mới chịu thôi.
Quan Vân Trường chết vì tính kiêu ngạo và cái chết của Quan Vũ ảnh hưởng rất lớn tới đại cuộc thống nhất Tam Quốc. Có lẽ đó cũng là lí do duy nhất giải thích hợp lí cho việc nhà Thục dù đã có cả Thiên thời – Địa lợi – Nhân hòa mà vẫn không thể thống nhất giang sơn. Hay nói như Gia Cát Lượng thì, khí số nhà Thục chỉ tới đó. Tướng có ngũ hổ tướng, quân sư có Gia Cát Lượng, Bàng thống – toàn những nhân tài, thật tiếc cho Lưu Quan Trương.
Theo LLL
