Không thể không có thiên chất và nhân phẩm bẩm sinh như cột bột để gột được nên hồ… nhưng chỉ thế… vẫn không thể hoàn đủ để trở thành một nghệ sĩ lớn của dân tộc, của những thời đại!
Tranh của nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo
Khi có thiên chất và nhân phẩm phải cộng thêm năm tháng thực lòng yêu thương, nếm trải mật ngọt đắng cay, trải đời – trải người, sẵn đau, oẵn thêm, đè nặng những bi kịch chính mình, chính người… va chấn tâm chấn – nhập cuộc đương đại… cùng am tường lịch sử ngang dọc hai chiều của quốc gia – dân tộc – thời cuộc… với tâm khảm đa nhân, đa tình trực tâm… được tích hợp bao nỗi niềm vấn vương nhuộm chát thất bại – cộng cộng lớp lớp vinh quang thành công… cùng chất chứa ngồn ngộn vấn vương, tai ách chồng chất – chật vật bươn trãi… đội đất đứng lên thậm chí trả giá nhiều lần sinh mạng sau bao năm chiến tranh loạn lạc chống kẻ thù hùng mạnh và bệnh tật hiểm nghèo.
Nghệ sĩ phải sống – sống yêu chân thành cùng khát vọng trải nghiệm hiến dâng cho mình – cho bạn bè, người thân… đương đầu hiện hữu quá khứ, hiện tại, cùng dự cảm tương lai… Vâng! Đây không phải luận triết – học thuật… mà chúng ta đang nói về cuộc đời thực, về sự nghiệp thực: Tranh – Tượng của điêu khắc gia – nghệ sĩ Tạ Quang Bạo – Sinh viên Trường Đại học Mỹ Thuật Công nghiệp năm 1959.
Nhà báo Thế Khoa tham quan triển lãm tranh của nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo
Nhưng không giống như tượng – người xem – giới sưu tâm đã mặc định tên tuổi điêu khắc gia Tạ Quang Bạo – người kế thừa xuất sắc lớp đàn anh gạo cội, khóa I Trường Mỹ Thuật Đông Dương và lớp nghệ sĩ ưu tú Mỹ Thuật khoá kháng chiến 1950 – 1954. Vâng! Đúng vậy, người ta thường ngư ông chỉ cả đời làm tượng, có đâu vẽ tranh. Và nếu vẽ, chi vẽ thêm cho “vui”, trải nghiệm “chơi.. chơi ”. Ngược lại! Theo đồn đoán: Dạo này ông vẽ nhiều – vẽ như “điên”… lại vẽ tranh (sơn mài) khổ lớn, rất… rất lạ, rất nhiều; được biết nhiều nhà chuyên môn, các sưu tầm ý, cũng hóng trông, mơn man chờ đón những tác phẩm mới áp đảo, sục sôi, mẫm cảm, tràn ngập năng lượng có chiều kích và nội hàm rùng rùng mẫm tiệp!
Câu chuyện xin bắt đầu từ 4 năm trước: Tôi và một số bạn tôi… cứ vài tuần lại qua thăm anh… những lần đầu rất “loáng thoáng”, chủ quan, thương anh… bởi nghĩ thầm với sức khỏe hiện tại sau tai biến mạch máu não và nhiều năm bị tổn thương – sơ cứng các động mạch chủ… cùng bao dự định muốn hoàn thiện nhiều nhiều bản thảo điêu khắc bằng gỗ, đồng, đá, gốm… sức khỏe, công việc đã từng như vậy, hơn 80 tuổi – Anh lấy đâu thời gian để vẽ – mài… bê vác… một loại hình mà ngay bao họa sĩ trẻ tuổi có thể chất cường tráng vẫn e dè, né tránh… gần tôi có vài bức tần mần gắn gắn mài mài chau chuốt chi dăm ba tranh sau một thời gian… đều kêu mệt, quá rích rắc, quá tẩn mẩm, quá… quá… không dễ gì kham nổi… thôi đành chuyển sang chất liệu dễ nghe, dễ gặm… nhưng với Tạ Quang Bạo, dù tay run bất tiện – bút cầm không chắc, không lâu… ông vẫn trực tiếp vẽ tranh sơn dầu và vẽ các bản thảo khổ lớn cực – chi tiết – quán xuyến chu toàn – giúp thợ sơn mài thể hóa các tác phẩm trằn trọc của mình. Công việc mà nhiều họa sĩ bậc thầy – thể chất cường tráng, không mắc khuyết tật… khi vẽ nhiều, vẽ tranh to đều phải điều khiển trợ tác thể hiện gần như từ A đến Z hầu hết các tác phẩm của mình.
NSND Trịnh Thúy Mùi bên bức tranh của nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo
Chỉ sau 3 năm, loại gần đây Sơn Mài ông càng vẽ càng mê, càng ngắm càng duyên, đầy cá tính áp nặng đa chiều, ngộn ngộn khối to đầy, no, chững chãi, áp tùng… có đem cài cấy, lộn phèo… vẫn không lẫn tạp với bất cứ tác giả tranh Sơn Mài truyền thống trước kia và hiện tại, ngay những “ma nhiếp” tân thời phá phách loạn nhất – chắc cũng phải đôi phần nghiêng mình gà gật… nhiều thực thể phải xem đi, xem lại… nhập nình đồng phôi – mới dần dần tự thân nhận ra bị lôi hút vào mê rận công quả cá độ lún tình, lún mạng, lún đời, lún – lún… nhấp nhập buông… buông! Buông… buông… ngập… ngập – ngập ù lúc nào không hay… bởi vẻ đẹp tự thân khát thiêu hiến dâng, trải nghiệm đê hề hiến dâng… hiến cho con cháu, cho ông bà, cho anh, cho chị, chú bác cô dì… sáng trong – trực đối – không vị kỷ, cơ hội già hom, bắt mắt thu lễ cõi lòng… tức không cần gì mê hoặc tán tỉnh chèo kéo, tung hê truyền thông, số đông vụ lợi, thiếu minh chứng tự thân.
Kỳ tích này, ông không chỉ đổi mới chính mình tươi rói, ngộn sốt, bề thế, trí lực, hào sảng tâm can… tràn nén ký ức – tình người – nhân văn riêng tu, lặng lẽ, riêng tư, nhưng không hề thiếu văng vít, cuồng phong, nõng đõng lao xao – nóng hổi nhập thế cuộc đời – cộng đồng xã hội. Và hơn thế! Ông ….ông chỉ lột xác chính mình… mà nhiều giải pháp xử lý cấu trúc – bố cục, tìm kiếm, khám phá màu, cánh thức pha trộn đan xen, nhấn nha phúc màu, ngầu màu, phục màu, tích màu, cuồng màu, nhất lộn, nhất i, nhất lì… lung liêng màu thành – màu thánh, màu đáy cuộc đời… màu…màu, không còn màu nữa – vẫn y là màu… kỹ thuật thể ghép, đục, chèn, phủ, bao, đồng lớp… nửa lớp, đầy lớp… nhất nha lớp… lớp… đồng thao đồ chí, đồ phồn, đồ họa… ông góp phần rất lớn cho công cuộc phát triển, đổi mới, thị hiếu cảm nhận, tâm thức giao thoa, thể tích nhập cuộc thế bằng hồn sắc thị giác, thị nhân cầm thực… mà Sơn Mải truyền thống óng chuốt, lung linh, giàu yếu cố trang trí giàu sang đồng giao – đông phối… vẫn không thể đảm đương như thị! Không thể đương đầu với con lốc dịch chuyển công nghệ toàn phần và tâm lý đa thức hệ hội nhập thị phần thụ cảm, nhập cầu phương thức di ẩn tương lai… đô thị thay hình, nội thất biến dạng đa lớp ảo ảnh, ảo giác ánh sáng bóng chiếu… vật liệu xuyên thấu trí tuệ cảm úng… cùng cảm xúc nhiệt độ với năng lượng tích cục tích hợp bộ cảm biến siêu giác phi vật lý.
Vâng đều là thì tương lai… nhưng là thì tương lai khả thi… thì tương lai mà người nghệ sĩ đích thực, người định hướng, dự cảm đúng tâm thúc đi lên của con người.
Chúng tôi nhấp trà, nhấm nhắng hỏi ông: Liệu bao giờ anh sẽ dừng vẽ dễ dồn sức chỉnh trang chuẩn bị cho năm sau trình diễn? Ông lãng đi khá lâu… chậm rãi nói: Thật khó để có điều kiện để thỏa sức vẽ và càng khó để có được, giữ được nguồn cơn đam vẽ, cuốn thúc vẽ, mong ngóng chở sáng chờ ngày mới được vẽ – vẽ ngày vẽ đêm… vẽ như người khát nước trên sa mạc… rấn, háo hức bước, cố bước khi chi cần mơ hồ biết rằng kia có nguồn nước ánh xanh…
Tuổi này rồi, già mọp rồi… mà khi nghĩ về tranh, khi ngồi trước một bức vóc cứ nao nao, thấp thỏm như hồi nao lóng đóng hẹn hò… run ước… thèm thèm mùi mồ hôi con gái. Trời ơi đặng đặng bao năm khó khăn, đến ăn độn cho no cũng xa xỉ trong mơ… chứ lấy đâu ra vóc, ra sơn để vẽ… bây giờ no phề, có đủ bộn bề… lại không đủ sức, đủ tài, đã cảm hứng thỏa chí tang bồng. Tôi thấy phí, thấy tiếc cho nhiều nguồn lực trẻ, quá háo danh, ham chơi, họ theo nhóm nhau lên trời mà không chịu làm việc cần mẫn, khiêm nhường, biết tôn trọng mình đồng tôn trọng lắng nghe điều ngay phải, học hỏi, cảm thấu giá trị cốt lõi tinh thần, họ thiếu đi nguồn cảm thấu tri ân cội nguồn, luôn tôn trọng lão thành để làm gương cho con cháu biết gìn giữ nguồn chân quí gốc rễ văn hóa,
Hiện nay, Thế giới mở – chúng ta có rất nhiều tiềm năng cùng điều kiện, hơn nữa đất nước Việt Nam… nhiều đời và luôn luôn có rất nhiều người tài với trí tuệ giàu sang – đầy thiên chất nghệ thuật mà dòng máu ngàn xưa truyền giữ. Vậy không lý gì mà đất nước ngày nay không có một nền nghệ thuật tạo hình chuyên nghiệp nổi danh khu vực Đông Nam Á và thế giới.
Vâng! Đứng trước vô số các tác phẩm chồng xếp ngổn ngang khắp 3 tầng, chúng tôi không ai bảo ai lặng câm chiêm ngưỡng. Hình như lũ chim thấy có khách thân thiện, chí gan, chí thành… với ông chủ tốt bụng của mình, càng hót hót thi nha tranh sức tranh tài: giọng líu, giọng lo, giọng hò giọng kéo, giọng mơi man tình ủ tình chờ… giọng níu na… Da nô… muô. vàn ca sắc… Đứng trước tranh, nhập tâm trạng bậc thầy đi trước, lại có sự hòa đồng thanh sắc đồng phôi: Chúng tôi càng cảm nhận đăm đắm nội hàm xuyên thấu tình người trong tác phẩm – sự đan sen, nẫu nhào tương hợp: Vừa có hình có sắc lại vô hình, vô sắc – tướng pháp inh ương, tướng pháp mờ phương, tướng pháp choán đóng rùng rùng chuyển động chuyển tây, chuyển nam chuyển bắc… chỉ có nhà điêu khắc điệu nghệ vẽ tranh mới có thể khai thác các yếu tố đặc trưng đầy nhãn lực ma tướng tạo hình: về khối, về lớp, về nhà buông tắc tỏ tình tại …
Người ta thường nói nhiều về di sản, chất xám, trí tuệ… nguồn lực vô giá, chân quý của quốc gia, người ta thừa hiểu vai trò của cá nhân -yếu nhân luôn là nguồn động lực vực dậy hào khí tiềm năng của một dân tộc. Quốc gia nào càng có nhiều người tài, cộng đồng tôn trọng vinh danh, tự hào về họ là quốc gia có tền văn hóa cao, là quốc gia có vị thế toàn cầu… Họ như phần gắn kết không thể thiếu giá trị tồn vong là lịch sử văn hiến -T huyền thoại truyền thống vinh quang muôn đời.
Nghệ sĩ Tạ Quang Bạo là một trong những tài sản, di sản của chúng ta. Cảm ơn ông với những đóng góp vô giá, là lớp người ít ỏi còn lại trên tuổi 80 vẫn còn sung sức làm việc, ông là biểu mẫu – tâm sáng của những cống hiến thầm lặng… chỉ có những người như ông, mới bảo lưu và tôn vinh những giá trị liên thành văn hóa tinh thần của dân tộc Việt.
Xin chúc ông luôn dồi dào sức khỏe, mẫn tiệp, tươi vui, bình an, hào hứng với vũ vàn dự cảm đầy năng lượng tương lai!
Ngày mới bắt đầu!
Hà Nội, ngày 19 tháng 09 năm 2023
Giáo sư, Viện sĩ, Họa sĩ Ngô Xuân Bính
Dịch: Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Quang Đông
